Pompy ciepła - opinie użytkowników - czy warto?

Pompy ciepła - opinie użytkowników - czy warto?

Energooszczędne i komfortowe w obsłudze pompy ciepła to jedne z najbardziej zaawansowanych technologicznie rozwiązań służących nie tylko do ogrzewania domu i ciepłej wody użytkowej, ale i chłodzenia pomieszczeń. Nie dziwi zatem fakt, że coraz więcej osób decyduje się na wybór właśnie tego źródła ogrzewania. Warto jednak przed podjęciem decyzji o montażu pompy ciepła odpowiedzieć sobie na pytanie, dla kogo jest ona najlepszym rozwiązaniem i na co zwrócić uwagę przy jej wyborze? Ponadto, nie bez znaczenia pozostaje fakt – czy zawsze jest ona najbardziej opłacalnym źródłem ciepła i ile prądu czerpie? Nadszedł zatem czas, aby zapoznać się z opiniami użytkowników pomp ciepła.

W Polsce jest już 700 tys. prosumentów

Na przestrzeni ostatnich kilku lat jesteśmy świadkami prawdziwej ekologicznej rewolucji. Coraz bardziej zdajemy sobie bowiem sprawę z tego, że w celu uniknięcia katastrofy klimatycznej należy natychmiast podjąć wszelkie możliwe działania, z czego najważniejszym z nich jest odejście od spalania węgla. Jak wynika z najnowszego modelowania polskiej energetyki przeprowadzonego przez fundację Instrat - udział tego surowca w produkcji energii elektrycznej w Polsce może zmaleć z obecnych 70 procent do 13 procent w 2030 roku:

odejście od węgla w Polsce

Źródło: Fundacja Instrat

Aby jednak odejść od dominującej roli węgla w polskiej elektroenergetyce i zrealizować ten scenariusz, konieczne jest według ekspertów Instytutu natychmiastowe odblokowanie inwestycji w farmy wiatrowe na lądzie i terminowa realizacja projektów offshore, zwiększenie wolumenu aukcji OZE, modernizacja infrastruktury sieciowej, a także wprowadzanie kolejnych odsłon programu Mój Prąd. Dzięki finansowaniu tego działania ze środków unijnych i prywatnych jest ono znacznie łatwiejsze niż w przypadku subsydiowania wydobycia i spalania węgla.

Fotowoltaika to proces wytwarzania energii elektrycznej z darmowego promieniowania słonecznego

W trosce więc zarówno o środowisko naturalne, jak i o własne finanse Polacy sami zaczynają brać sprawy w swoje ręce, coraz bardziej świadomie podchodząc do kwestii ekologii w obszarze budownictwa i energetyki. Jak pokazują najnowsze dane, w kraju jest już 700 tys. prosumentów, co stanowi 12 proc. domów jednorodzinnych. Większość z nich zainwestowała w fotowoltaikę, dzięki której wytwarza energię elektryczną na swoje potrzeby z darmowego odnawialnego źródła energii jakim jest promieniowanie słoneczne. Jak wynika z ostatniego raportu „Co myślą Polacy o odnawialnych źródłach energii”, przygotowanego przez SunSol, to właśnie panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne są najpopularniejszymi odpowiedziami dotyczącymi tego, z czym kojarzy się nam zielona energia:

pc po fotowoltaice

Źródło: Raport „Co myślą Polacy o odnawialnych źródłach energii”, przygotowanego przez SunSol

Polacy chcą inwestować w pompy ciepła

Jednak chęć uniezależnienia się od rosnących cen prądu i obniżenie rachunków za energię elektryczną powoduje, że coraz większym zainteresowaniem, zwłaszcza wśród osób posiadających mikroinstalację fotowoltaiczną, cieszą się ekologiczne pompy ciepła. Dlaczego? Ponieważ te łatwe w obsłudze, komfortowe i energooszczędne urządzenia aż 75 proc. potrzebnej do pracy energii pobierają z OZE, a tylko 25 proc. z sieci. Jak się również okazuje i jak zresztą wynika z opinii użytkowników pomp ciepła, obecnie są one nie tylko najbardziej ekologicznym, ale i najtańszym w eksploatacji źródłem ciepła:

opinia gość

Źródło: forum.budujemydom.pl

opinia 9

Źródło: Forum o urządzeniach i ogrzewanie (Facebook)

 

Wśród innych korzyści wynikających z posiadania pompy ciepła, która doskonale sprawdzi się zarówno w nowej jak już istniejącej zabudowie przy tzw. termomodernizacji budynków, wymienia się również ich:

  • długą żywotność i bardzo niską awaryjność;
  • wielofunkcyjność (służą do ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń oraz podgrzewania c.w.u.);
  • wysoką klasę energetyczną A++ i A+++.

Dzięki natomiast współpracy pompy ciepła z panelami fotowoltaicznymi zbilansowane roczne koszty ogrzewania i przygotowania c.w.u. zmniejszają się praktycznie do zera.

komentarz 1

Źródło: enerad.pl

Rynek pomp ciepła, podobnie zresztą jak rynek fotowoltaiki, energetyki wiatrowej, czy samochodów elektrycznych jest na wschodzącej fali i przez następne lata będzie generować coraz większy udział w PKB. Wszystko przez przyjęte przez Unię Europejską wytyczne dotyczące dekarbonizacji Europy, które stanowią fundament dalszego rozwoju energetyki opartej o OZE - ekologiczne pompy ciepła doskonale wpisują się w te działania.

Trend ten będzie również utrzymywał się ze względu na dużą rolę szeregu programów dofinansowywania inicjatyw wspomagających ograniczanie zanieczyszczeń powietrza. Według szacunków organizacji EHPA, tylko w 2019 roku sprzedano 1,45 mln tych urządzeń. Łącznie w UE pracuje ich ok.13,7 mln, natomiast jak wynika z planów Europejskiego Zielonego Ładu za 10 lat pompami ciepła ma być ogrzewanych ok. 80 mln domów jednorodzinnych. Również w Polsce, jak wynika z przeprowadzonej przez Oferteo.pl ankiety, najbardziej preferowanym sposobem ogrzewania jest właśnie pompa ciepła:

preferowane OZE

Opracowanie enerad.pl, źródło: ankieta Oferteo.pl na temat preferowanych przez Polaków sposobów ogrzewania domu

Również według raportu SunSol, to pompa ciepła jest drugim po fotowoltaice wybieranym przez respondentów sposobem pozyskiwania energii OZE:

pozyskiwanie energii z OZE

Źródło: Raport „Co myślą Polacy o odnawialnych źródłach energii”, przygotowanego przez SunSol

W Polsce pracuje już ponad 310 tys. pomp ciepła

Polski rynek pomp ciepła rozwija się bardzo dynamicznie. Od 9 lat z rzędu generuje on istotne wzrosty. Obecnie w Polsce pracuje już ponad 310 tys. tych urządzeń. Uwzględnione w tym zestawieniu zostały również pompy ciepła służące jako dodatkowe źródło ogrzewania, natomiast 128.000 z nich odpowiada w pełni za ogrzewanie lub ogrzewanie i przygotowanie c.w.u.

sprzedaż pomp ciepła

Źródło: PORT PC

Warto tu zauważyć, że tylko w Polsce między 2017, a 2020 rokiem rynek pomp ciepła urósł pięciokrotnie, z kolei tegoroczne wyniki są już o 100 proc. lepsze niż te osiągnięte w 2020 roku, w którym to, sprzedano łącznie ok. 56.500 sztuk tych urządzeń (analiza PORT PC). Użytkownicy często dzielą się pozytywnymi opiniami na temat pomp ciepła, które uważają za doskonałą inwestycję:

fejs opinie

Źródło: Forum o urządzeniach i i ogrzewanie (Facebook)

Pompy ciepła - opinie, które z nich są błędne?

Nadal jednak często spotyka się błędne opinie dotyczące pomp ciepła, które skutecznie zniechęcają Polaków do ich zakupu (warto wcześniej zapoznać się z faktami i mitami na temat pomp ciepła). Pierwszą z nich jest z pewnością wysoki koszt pomp ciepła i jej montażu, który dla średniej wielkości domu jednorodzinnego oscyluje w granicach 35.000-60.000 zł. Jednak to, jaki będzie ostateczny koszt inwestycji, zależeć będzie w dużej mierze od wielu różnych czynników, w tym rodzaju pompy ciepła i jej parametrów oraz powierzchni i wykończenia domu.

Biorąc jednak pod uwagę szybki zwrot poniesionych kosztów (średnio jest to 5-7 lat) oraz możliwość obniżenia ich poprzez skorzystanie, z którejś z form dofinansowania do pomp ciepła (może to być np. program Czyste Powietrze, a od nowego roku również program Moje Ciepło), to wyjściowa cena tego urządzenia nie wydaje się być już tak wysoka. Ponadto, w przypadku pompy ciepła, odchodzą także koszty związane chociażby z kotłownią, kominem spalinowym, magazynem na opał lub instalacją gazową (koszt wykonania przyłącza gazowego i gazociągu to wydatek w wysokości nawet 24.000 zł).

Ponadto z roku na rok większa jest nie tylko dostępność tych urządzeń na polskim rynku, ale również ich niższa cena. Dobrej jakości powietrzna pompa ciepła dla domu jednorodzinnego o powierzchni ogrzewanej 150 m² to koszt ok. 35.000 zł (z czego część tej kwoty można pokryć z dofinansowania lub skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej). To właśnie przez niższy koszt i prostszy montaż względem gruntowych pomp ciepła ten typ urządzeń cieszy się największym zainteresowaniem Polaków. Tylko w 2020 roku osiągnięty został w tym segmencie spektakularny wzrost sprzedaży wynoszący 42.000 sztuk, co stanowiło wzrost o 108 proc. w stosunku do wyniku z 2019 roku.

Kolejną często powtarzaną i błędną opinią jest to, że pompy ciepła nie pracują w polskim klimacie, tak dobrze jak powinny. Jest to oczywiście nieprawda, bowiem urządzenia te doskonale sprawdzają się u nas również zimą, w końcu już od lat z powodzeniem stosowane są w krajach skandynawskich o surowym klimacie, takich jak Finlandia, czy Szwecja. Przy czym mowa tu nie tylko o gruntowych pompach ciepła, których główną zaletą jest stabilna temperatura źródła dolnego (gruntu), ale i powietrznych pompach ciepła, które są w stanie ogrzewać dom i c.w.u. również wtedy gdy temperatura powietrza na zewnątrz spada poniżej -20°C. Wszystko dzięki zastosowaniu nowego rodzaju sprężarek (znakomicie pracujących w temperaturze -25°C, jak i +45°C) oraz mrozoodpornych kluczowych komponentów instalacji.

Często wspomina się również o wysokich kosztach serwisu, które skutecznie zniechęcają wiele osób do zakupu. Należy tu jednak zaznaczyć, że pompy ciepła wyróżniają się bardzo niskim wskaźnikiem awaryjności. Obowiązkowy przegląd pompy ciepła należy zazwyczaj wykonać przed upływem pierwszego roku od momentu jej montażu, później natomiast wskazane jest (tak jak w przypadku kotłów), zrobienie przeglądu raz w roku przed sezonem grzewczym. Przy czym koszt pojedynczego serwisu pompy ciepła zależy od zakresu prac i mieści się w granicach 500 - 600 zł:

opinia 12

Źródło: Forum o urządzeniach i ogrzewanie (Facebook)

opinia 11

Źródło: Forum o urządzeniach i ogrzewanie (Facebook)

Jaką pompę ciepła wybrać - forum, jako źródło informacji

Użytkownicy oceniają obecnie już nie tylko same produkty, ale również wszystkie kwestie związane z ich zakupem, takie jak m.in. zgodność z opisem i zdjęciami, ich jakość, kontakt z obsługą i serwisem oraz szereg innych czynników. Szukając najlepszego urządzenia, warto więc nie tylko sugerować się samymi reklamami, ale opiniami na temat pomp ciepła, które można znaleźć w skarbnicy wiedzy, jaką jest internet. Interesującym źródłem informacji mogą być różnego rodzaju grupy tematyczne czy fora internetowe.

Jednak należy wtedy pamiętać o tym, żeby zawsze dokładnie przeanalizować pojawiające się tam wpisy pod kątem ich autentyczności. W dzisiejszych czasach można bowiem kupić m.in. polubienia i komentarze na Facebooku, opinie Google, lajki na Instagramie, subskrypcje na YouTube, czy też opinie na TripAdvisor. Wystarczy jedynie wpisać do wyszukiwarki odpowiednie zapytanie, by wyświetliły się strony z ofertami firm zajmujących się płatnym opiniowaniem.

Szacuje się, że nawet połowa opinii użytkowników o produktach i firmach może być napisana odpłatnie. Nierzetelne informacje mogą wprowadzać w błąd i wpływać na decyzje zakupowe przede wszystkim klientów o mniejszej świadomości marketingowej oraz osób, które nie są biegłe w danej tematyce. Naszą uwagę przykuć powinny szczególnie zbyt optymistyczne opinie na temat pomp ciepła oraz możliwość uzyskania dzięki nim nierealnych oszczędności.

Pompy ciepła - opinia naszej czytelniczki

A jakie opinie na temat pomp ciepła mają nasi użytkownicy? Jedną z naszych stałych czytelniczek jest Pani Kamila, która zgodziła się podzielić krótką opinią na temat pompy ciepła, którą wraz mężem zainstalowała 2 lata temu:

Kamila pompa ciepła

Źródło: nasza czytelniczka Pani Kamila i jej gruntowa pompa ciepła Viessmann

  • dom: powierzchnia użytkowa 160 m2, poddasze użytkowe, rekuperacja;
  • II strefa klimatyczna;
  • pompa ciepła Viessmann Vitocal 222G, zbiornik wody Kospel 200l;
  • ogrzewanie podłogowe;
  • rodzina 5 osób (trójka małych dzieci);
  • temperatura ustawiona w sezonie zimowym 21°C;
  • roczne zużycie energii 7.500 Kwh (ogrzewanie, c.w.u, wentylacja).

Jak wskazuje Pani Kamila:

Pierwszą naszą myślą jeżeli chodzi o wybór ogrzewania był gaz. Dowiedzieliśmy się jednak, że w miejscu gdzie stanie nasz dom, gazu nie ma i w tym momencie zaczęliśmy myśleć nad alternatywą. Od znajomych uzyskaliśmy informację o możliwości uzyskania dotacji na pompę ciepła. Zdecydowaliśmy się na firmę Viessmann, ponieważ osoba, która zajmuje się montażem pomp tej firmy mieszka w sąsiedztwie i stwierdziliśmy, że w razie jakichkolwiek kłopotów nie będzie problemu z uzyskaniem pomocy czy ewentualnym serwisem. Po zapoznaniu się z kosztami inwestycji, a także po omówieniu z firmą Viessmann przewidywanych kosztów eksploatacyjnych, postawiliśmy na najbardziej ekonomiczne źródło ciepła jakim niewątpliwie jest gruntowa pompa ciepła.

Nasza czytelniczka zaznacza również, że:

Gdyby nie fakt, iż możliwe było wówczas uzyskanie dotacji z programu "Czyste Powietrze", prawdopodobnie ze względu na wysoki koszt pompy ciepła gruntowej nie zdecydowalibyśmy się na tak drogie źródło ciepła. Łączny koszt z montażem wyniósł nas ok. 60.000 zł. Jednak z perspektywy czasu, jesteśmy bardzo zadowoleni z tego wyboru i zdecydowanie polecamy go wszystkim, dla których ważne są nie tylko kwestie związane z ekologią, ale również dbaniem o domowy budżet. Pompa ciepła, to urządzenie, które pozwala osiągnąć spore oszczędności zwłaszcza przy tak dużej rodzinie, jak nasza.

Ponadto jak podkreśla Pani Kamila:

Pompa jest urządzeniem praktycznie bezobsługowym i bardzo cichym - prawie jej nie słychać, wyglądem przypominające dużą lodówkę, które w naszym przypadku znajduje się w pomieszczeniu gospodarczym. Pompa ciepła podgrzewa również wodę, co przy trójce małych dzieci i częstych kąpielach jest dla nas bardzo ważne.

Natomiast co do samego montażu pompy ciepła, to:

Trwał on dwa dni, rurki od ogrzewania podłogowego i wszelkie potrzebne przyłącza przygotowane były już wcześniej. Natomiast wszelkie dokumenty przygotowane zostały przez firmę Viessmann, a nasza praca polegała na tym etapie montażu pompy ciepła głównie na podpisywaniu niezbędnych dokumentów. Ponadto w przyszłości planujemy także montaż fotowoltaiki, dzięki której zyskamy niezależność energetyczną i obniżamy rachunki za prąd. Obecnie bowiem miesięczne opłaty za energię elektryczną w okresie letnim wynoszą ok. 300 zł, natomiast zimowym ok. 800 zł.

Pompy ciepła opinie - dlaczego mogą być tak różne?

Każdy kto rozważa inwestycję w pompę ciepła i analizuje opinie na jej temat powinien wziąć pod uwagę, że urządzenie to nie jest wystandaryzowanym produktem, który jest identyczny dla każdego przyszłego użytkownika. Aby montaż pompy ciepła był opłacalny konieczne jest jej dobranie do indywidualnych potrzeb zarówno budynku, jak i inwestora. Każda instalacja może bowiem różnić się w zależności od m.in.

  • producenta pompy ciepła - rosnące zainteresowanie tymi urządzeniami sprzyja pojawianiu się firm posiadających je w swojej ofercie. Najlepiej jednak postawić na urządzenie producenta o dobrej i ugruntowanej opinii na rynku instalacyjnym (warto poszukać go w naszym rankingu producentów pomp ciepła). Ponieważ tylko wtedy zyskamy pewność, że będzie ono działać bezawaryjnie i służyć nam przez kolejne lata;
  • termoizolacji domu. Wszystkie nowo budowane domy muszą spełniać wymagania określone w warunkach technicznych 2021. Aby je zrealizować, konieczne jest zwrócenie uwagi na materiały służące do budowy i ocieplenia budynku, wskaźnik EP, który nie może przekraczać 70 kWh/(m²/rok). Ponadto to właśnie termoizolacyjność budynku jest jednym z czynników decydujących o kwestii doboru odpowiedniej pompy ciepła. Im większa jest bowiem izolacyjność domu, tym mniejsze są straty ciepła jakie trzeba następnie uzupełnić w sezonie grzewczym;
  • rodzaj zastosowanej technologii i komponentów. Czynniki te bowiem w decydujący sposób wpływają na najważniejsze parametry techniczne tych urządzeń, do których zalicza się moc pompy ciepła, współczynniki sprawności COP i SCOP, wydajność grzewczą, maksymalną temperaturę zasilania systemu grzewczego, ilość czynnika chłodniczego i emisję hałasu (dane techniczne poszczególnych urządzeń zawarte są w tzw. DTR-kach);
  • zastosowanego źródła dolnego i górnego - to ile zapłacimy za konkretny model pompy ciepła i następnie, ile wyniosą nas rachunki za ogrzewanie w dużej mierze zależeć będzie od typu wybranego urządzenia. Najdroższą, ale i najbardziej efektywną opcją jest pompa ciepła gruntowa (osiąg ona najwyższy współczynnik wydajności COP). Natomiast tańszym, ale jednocześnie mniej wydajnym rozwiązaniem jest powietrzna pompa ciepła. Również na to, czy inwestycja w pompę ciepła okaże się strzałem w dziesiątkę, wpływ będzie mieć wybór jej górnego źródła. W przypadku większości dostępnych niskotemperaturowych pomp ciepła najlepiej sprawdza się ogrzewanie podłogowe. Natomiast do współpracy z tradycyjnymi grzejnikami nadaje się wysokotemperaturowa pompa ciepła.

Pompa ciepła - opinie o firmach zajmujących się montażem. Gdzie ich szukać?

Przez to, że konkurencja jest tak duża, ważne jest, aby więcej czasu poświęcić na wybór odpowiedniej firmy instalującej pompy ciepła. Przy czym decydując się na skorzystanie z jej usług, dobrze jest zwrócić uwagę przede wszystkim na:

  • doświadczenie w pro­jek­to­wa­niu oraz mon­ta­żu pom­p cie­pła;
  • ofertę montażu oraz zaproponowane moce instalacji (dobrze jest je zweryfikować ponieważ zbyt mocno przewymiarowane systemy nie są opłacalne);
  • pomoc w zdobyciu dofinansowania;
  • rodzaj zastosowanych komponentów oferowanych pomp ciepła;
  • źródło pochodzenia pompy ciepła - sprzęt zakupiony przez instalatora może bowiem nie być przystosowany do pracy w polskich warunkach;
  • ekipę montażową i serwis;
  • to czy ma ona autoryzację oficjalnych dystrybutorów lub producentów;
  • warunki gwarancji (najlepiej żeby okres gwarancji był jak najdłuższy);
  • kadrę i referencje.

Tylko wtedy można być pewnym, że instalacja zostanie dobrana optymalnie do indywidualnych potrzeb użytkownika. Szczególnie pomocny w tym może okazać się nasz ranking najlepszych firm montujących pompy ciepła.

Przygotowane przez nas zestawienia zawiera wyłącznie sprawdzone i profesjonalne firmy, które mogą pochwalić się ogromnym doświadczeniem w projektowaniu i instalacji pomp ciepła oraz gwarancją najwyższej jakości usług dostępnych na rynku. Ponadto w naszym serwisie znajduje się cykl recenzji zawierających zarówno opinie o poszczególnych producentach pomp ciepła, konkretnych modelach, jak i firmach zajmujących się ich montażem. Takim przykładem jest chociażby: Columbus Energy opinie: Fotowoltaika, Pompy ciepła, Magazyny energii.

Komentarze dołącz do rozmowy
guest
2 komentarzy
najnowszy
najstarszy oceniany
Inline Feedbacks
View all comments
Justyna
Justyna
2023-02-28 22:13

Rozważam założenie pompy ciepła w swoim domu. Słyszałam pozytywne opinie na temat firmy OZE CENTRUM. Czy ktoś z Państwa może powiedzieć coś więcej na ich temat ? pozdrawiam

Jacek
Jacek
2022-12-12 21:55

Witam Serdecznie. W czerwcu 2021roku założyłem pompę ciepła typu woda-powietrze firmy NIBE. W dniu 29.11.2022r. (wtorek) jednostka zewnętrzna przestała działać. W dniu 30.11.2022r.(środa) została zgłoszona reklamacja na działanie pompy do firmy NIBE-BIAWAR Sp. z o.o.Al. Jana Pawła II 57, 15-703 Białystok. Po paru dniach j w dniu 5.12.2022r. o godz. 15.39 Firma NIBE-BIAWAR po paru telefonach do Białegostoku odpisała emalia, że nie maja moich danych i pierwszego nieuruchomienia w swojej bazie danych i nie przysługuje mi gwarancja. Natomiast przed upływem 1 roku wykupiłem gwarancje na dodatkowe dwa lata i faktura był wystawiona na moje nazwisko. Więc jak nie maja danych w systemie. Opowiadają brednie. Potraktowali mnie jakbym gdzieś sobie kupił pompę i zamontował przez nieautoryzowanego montera firmy NIBE. Po wysłaniu wszystkich możliwych dokumentów dostałem informację, że sprawę przejął serwis w Lesznie. Po kolejnych dwóch dniach telefonuję do Leszna tj. 8.12.2022r. z pytaniem kiedy będzie naprawiona pompa a serwisant mi odpowiada, że pod koniec przyszłego tygodnia czyli 15-16.12.2022r., natomiast w dniu 13.12. mija 2 tygodnie jak nie została zrealizowana naprawa zgodnie z obowiązującą gwarancją. W dniu 9.12.2022r. Próbuje naprawić to mój monter pompy, co go nie powinno nic obchodzić bo on nie jest serwisantem tylko monterem pomp. Niestety pompa nie rusza, serwis przysyła w poniedziałek 12.12.2022r. Kondensator – pompa nie rusza. Po konsultacji w firmą NIBE-BIAWAR Sp. z o.o.Al. Jana Pawła II 57, 15-703 Białystok. Uzyskuję informację, że została podjęta decyzja o wymianie jednostki zewnętrznej i muszę czekać nie wiadomo ile bo muszą ściągnąć nowa jednostkę zewnętrzną (może to być nawet do dwóch tygodni). Przez ten cały czas jestem zmuszony jestem używać grzałek bo nadal nie chodzi jednostka zewnętrzna, a to kosztuje bo zużywa duże ilości prądu za które będę musiał zapłacić.
Niestety NIE POLECAM MONTAŻU POMPY CIEPŁA FIRMY „NIBE” KTÓRĄ OBSŁUGUJE SERWIS NIBE-BIAWAR Sp. z o.o.Al. Jana Pawła II 57, 15-703 Białystok. Bo możecie się nie doczekać naprawy w ustawowym terminie.