Ładowanie samochodu elektrycznego w domu - dlaczego warto?
Wyjaśniając sens instalowania domowych stacji ładowania, wciąż można trafić na kontrargumentację podnoszącą możliwość ładowania samochodu elektrycznego ze zwykłego gniazdka 230V (tryb 2) jako zupełnie wystarczającą. Tymczasem niekwestionowany lider w zakresie stosowania rozwiązań technologicznych dla elektromobiloności - Norwegia, w czerwcu 2022 roku wprowadziła zakaz ładowania pojazdów elektrycznych ze standardowych gniazdek elektrycznych. Co więcej, zakaz ten dotyczy także gniazd siłowych, które w Polsce są często w tym celu wykorzystywane. Jak wprowadzenie tych obostrzeń w ramach normy NEK 400 komentują norwescy eksperci rynku ładowania EV? Przede wszystkim chodzi tu o fakt zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim użytkownikom samochodów elektrycznych, którzy ładują ich baterie w nocy.
Domowe stacje ładowania mają rozwiązywać problem niedostatecznego poziomu bezpieczeństwa, z jakim wiąże się ładowanie samochodu elektrycznego ze standardowego gniazda. Chodzi tu między innymi o ryzyko wystąpienia zwarcia, awarii w instalacji elektrycznej, a w konsekwencji pożaru. Większe bezpieczeństwo to oczywiście niejedyna korzyść wynikająca z użytkowania domowej stacji ładowania. Należą do nich również takie aspekty, jak:
- planowanie procesu ładowania w czasie - posiadanie domowej stacji ładowania sprawia, że jej użytkownik może stworzyć system sekwencji ładowania samochodu o określonych porach dnia lub godzinach, a także dostosować poziom naładowania do zaplanowanego na dany dzień dystansu do pokonania;
- tańsze ładowanie w domu - nawet jeżeli właściciel domowej ładowarki nie korzysta energii pochodzącej z fotowoltaiki do jej zasilania, to nadal ceny prądu dla gospodarstw domowych pozwalają ładować samochodowe baterie taniej niż ma to miejsce na ogólnodostępnych stacjach;
- szybsze ładowanie niż ładowarką mobilną - stacjonarna, domowa stacja ładowania typu wallbox lub zamontowana na wolnostojącym słupku zazwyczaj oferuje znacznie krótszy czas ładowania pojazdu niż przenośna ładowarka podłączona do standardowego gniazdka 230V. Oznacza to, że kierowca może w dowolnym momencie podładować baterię samochodu szybciej niż gdyby użył do tego mobilnej ładowarki (w domu lub w trasie);
- minimalizacja kosztów we współpracy z fotowoltaiką - jedną z największych zalet posiadania domowej stacji ładowania jest możliwość właściwie bezkosztowego ładowania samochodu elektrycznego, jeżeli energia elektryczna pochodzi z instalacji fotowoltaicznej. Wiele firm instalujących stacje ładowania oferuje obecnie swoje usługi w pakiecie z PV;
- wzrost poziomu autokonsumpcji energii - domowa stacja ładowania samochodów elektrycznych to doskonałe urządzenie w kontekście wykorzystywania nadwyżek prądu wytworzonego w instalacji fotowoltaicznej. Jest to podwójna korzyść dla inwestora, gdyż mniejszy wolumen energii z PV trafia do sieci, a jednocześnie koszty eksploatacji samochodu zbliżają się do zera.
Korzyści z posiadania własnej, domowej stacji ładowania można oczywiście wymienić więcej i zależą one od subiektywne spojrzenia inwestora na tę kwestię. Ważne mogą być bowiem dla niego ekologiczne aspekty rozbudowy domowego systemu energetycznego, komfort posiadania większej kontroli nad stanem naładowania pojazdu, czy podniesienie wartości nieruchomości poprzez instalację prywatnej stacji ładowania. Bez względu na motywacje przyświecające inwestorowi trzeba stwierdzić, że koszty początkowe montażu domowej ładowarki powinny szybko się zwrócić.
Domowa ładowarka do samochodu - jak działa?
Z urządzeń ładujących akumulatory w elektronice użytkowej korzysta obecnie właściwie każdy. Domowa ładowarka do samochodu elektrycznego działa na podobnej zasadzie, co te, które codziennie zasilają telefony, elektronarzędzia lub sprzęty audio. Różnice polegają jednak na mocy ładowarki, sposobie jej podłączenia do domowej instalacji, a także pojemności baterii w samochodzie. Celem zapewnienia prawidłowej, efektywnej i bezpiecznej eksploatacji prywatnej stacji ładowania, należy zatem wziąć pod uwagę między innymi takie czynniki, jak:
- moc przyłączeniowa gospodarstwa domowego;
- moc stacji ładowania;
- moc, z jaką można ładować samochód;
- rezerwa mocy przyłączeniowej.
Domowa stacja ładowania samochodów elektrycznych może zostać podłączona do instalacji elektrycznej za pomocą gniazda Schuko (najczęściej ładowarki mobilne), które zamontowane jest w ścianie budynku lub poprzez złącze CEE, zwane również złączem siłowym. Co więcej, stacje ładowania pracują zwykle w trybie jedno lub trójfazowym, jednak to, z jaką mocą, a co za tym idzie prędkością będzie można ładować samochód, zależy od układu, w jakim pracuje zamontowany w nim konwerter baterii. Jednym z najważniejszych aspektów, które należy natomiast sprawdzić już na etapie planowania inwestycji w domową stację ładowania, jest zainstalowana moc przyłączeniowa oraz dostępna rezerwa mocy w przypadku danego gospodarstwa. Jeżeli parametry ładowarki i samochodu będą tego wymagały, należy wystąpić do operatora z wnioskiem o przystosowanie do nich mocy przyłącza.
Jedną z podstawowych różnic występujących w schemacie działania stacji ładowania, jest podawanie przez urządzenie prądu przemiennego AC lub zmiennego DC. W domowych instalacjach najczęściej można spotkać ładowarki AC, które ładują baterię samochodu wolniej niż stacje DC. Związane jest to z koniecznością uprzedniego przejścia podawanego przez nie prądu przez zainstalowany w samochodzie konwerter tak, aby do baterii trafiał prąd stały. Ładowarki DC podając bezpośrednio prąd stały, są w stanie naładować pojazd dużo szybciej. Domowe instalacje elektryczne nie są jednak najczęściej w stanie współpracować z wymagającymi mocowo stacjami ładowania DC.
Domowe ładowarki EV a fotowoltaika
Jednym z najpopularniejszych rozwiązań stosowanych w kontekście domowych stacji ładowania, jest ich współpraca z instalacją fotowoltaiczną oraz ewentualnie magazynem energii. Nadwyżki energii wyprodukowanej przez panele słoneczne wykorzystywane są wówczas do zasilania stacji ładowania. Pozyskany przez instalację PV prąd zanim trafi do ładowarki przechodzi uprzednio przez falownik. Domowa stacja ładowania może być zasilana także z magazynu energii, w którym zgromadzone są nadwyżki. W każdym przypadku ładowanie samochodu elektrycznego w domu zwiększa autokonsumpcję prądu wytworzonego w instalacji PV, co jest korzystne pod wieloma względami. Funkcjonowanie ładowarki w domowym systemie energetycznym opartym na OZE dobrze obrazuje infografika zaczerpnięta od instalatora OZE Biomar:
Domowa stacja ładowania i fotowoltaika; źródło: oze-biomar.pl
Domowe stacje ładowania EV - rodzaje
Stacje ładowania samochodów elektrycznych, również te, które instaluje się na użytek domowy mogą różnić się wieloma parametrami. Do najważniejszych z nich należy sposób montażu urządzenia, jego moc oraz rodzaj złącza. Zważywszy na fakt, że w warunkach domowych niezwykle rzadko instaluje się stacje ładowania typu DC, najpopularniejszymi ładowarkami prywatnymi są te podające prąd przemienny (AC). Wśród wyróżników, na które mogą zwracać uwagę osoby inwestujące w zakup domowej stacji ładowania znajdzie się z pewnością wiele funkcji, które dla jednych użytkowników będą kluczowe, a dla innych zupełnie zbędne. Chodzi tu na przykład o czytnik RFID, wbudowany liczniki energii, czy porty komunikacyjne umożliwiające zdalne sterowanie urządzeniem.
Stacje ładowania EV dla domu - sposób montażu
W procesie projektowania przyłącza pod domową stację ładowania, jedną z najistotniejszych do rozważenia kwestii jest sposób i miejsce montażu urządzenia. W tym kontekście najczęściej wyróżnia się ładowarki typu wallbox, które montowane są na ścianie budynku oraz ładowarki instalowane na wolnostojących słupkach (stelażach). Zazwyczaj ten sam model stacji ładowania można zamontować na oba te sposoby w zależności od wyników przeprowadzonego audytu oraz potrzeb instalacyjnych inwestora. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy stacjami typu wallbox i montowanymi na słupku? Druga metoda daje większe możliwości w zakresie miejsca montażu. Wallbox, jak sama nazwa wskazuje instalowany jest bowiem na ścianie budynku mieszkalnego lub na przykład garażu. Drugą ważną różnicą jest fakt, że montaż domowej ładowarki na słupku jest zazwyczaj droższy, gdyż często wymaga bardziej zaawansowanych prac przyłączeniowych.
Domowe stacje ładowania typu wallbox i słupek; opracowanie: enerad.pl
Najbardziej oczywistą lokalizacją do zamontowania domowej stacji ładowania jest bezpośrednie sąsiedztwo miejsca postojowego samochodu, który ma być z niej ładowany. Trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie modele ładowarek mogą być montowane na wolnej przestrzeni. Kluczowa jest tu klasa odporności urządzeń na wodę, pyły, zabrudzenia czy uszkodzenia mechaniczne. Jeżeli stopień tych zabezpieczeń jest niski, koniecznym może się okazać instalacja ładowarki na przykład w zamykanym garażu. Warto też pamiętać, że poszczególne elementy ładowarki mogą mieć różne klasy IP (ochrona przed wodą i ciałami stałymi) oraz IK (ochrona przed uderzeniami). W takim wypadku najlepiej zdać się na dobór urządzenia przez specjalistów.
Moc domowej stacji ładowania - jakie zakresy?
Wybór domowej ładowarki o mocy optymalnej dla potrzeb kupującego nie jest wbrew pozorom łatwy. Na tym etapie trzeba wziąć bowiem pod uwagę zarówno moc przyłączeniową gospodarstwa domowego, jak i maksymalną moc, z jaką można ładować dany model samochodu. Parametry te nie są oczywiście ostateczne, gdyż moc umowną można zwiększyć na podstawie odpowiednich wniosków wystosowanych do operatora, a pojazd elektryczny może z biegiem lat zostać zastąpiony nowszym modelem o innej specyfikacji technicznej. Niemniej jednak wybierając domową stację ładowania zawsze należy wziąć pod uwagę maksymalną moc, jaką oferuje. Do najczęściej spotykanych maksymalnych mocy wśród prywatnych ładowarek zalicza się:
- 3,6 lub 3,7 kW (jednofazowa);
- 7,2 lub 7,4 kW (jednofazowa);
- 11 kW (trójfazowa);
- 22 kW (trójfazowa).
Rodzaj i ilość złączy w domowej stacji ładowania
W standardzie domowe stacje ładowania typu AC wyposażone są w gniazdo lub kabel zakończony wtyczką bądź oferują oba te złącza. Obecnie najczęściej spotykanymi typami złącz w takich ładowarkach są złącza typu 1 lub złącza typu 2. Pierwsze z nich umożliwiają ładowanie jedynie w układzie jednofazowym, natomiast drugie mogą działać zarówno w instalacji jednofazowej, jak i trójfazowej. Złącza zabudowane w domowej ładowarce trzeba oczywiście dostosować do modelu samochodu na etapie wyboru odpowiedniego urządzenia. Pojazdy elektryczne z kolei najczęściej sprzedawane są wraz z kompatybilnym kablem ładującym. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że załączane w standardzie przewody nie zawsze gwarantują najlepsze parametry przewodzenia. Wówczas można dokupić optymalny kabel ładujący zwracając jednak baczną uwagę na jego parametry, normy i zgodność z układem występującym w danym modelu auta.
W określonych przypadkach korzystnym rozwiązaniem może okazać się zakup domowej stacji ładowania wyposażonej w dwa gniazda lub dwie wtyczki. Są to oczywiście droższe opcje, ale w sytuacji kilku pojazdów elektrycznych użytkowanych w rodzinie, takie urządzenia mogą się okazać niezastąpione. Oczywiście należy wówczas uważać na dostępne rezerwy mocy i sprawdzić, czy równoczesne ładowanie dwóch pojazdów jest w przypadku naszego gospodarstwa dopuszczalne i bezpieczne.
Ile kosztuje domowa stacja ładowania?
Rynek stacji ładowania samochodów elektrycznych, które można zainstalować i efektywnie użytkować w domowym systemie energetycznym, sukcesywnie się rozwija. Oznacza to, że zainteresowani inwestorzy mogą wybierać z coraz szerszej oferty modeli wyposażonych w różne zestawy parametrów i funkcji. Rosnąca konkurencyjność wśród dostępnych rynkowo ładowarek sprawia również, że ich ceny stają się stopniowo coraz bardziej przystępne dla kieszeni konsumentów. Jest szczególnie istotne, gdyż obecnie funkcjonujące systemowe dofinansowania do stacji ładowania nie obejmują jeszcze prywatnych ładowarek. Dla zobrazowania przedziałów, w jakich mieszczą się ceny stacji ładowania, poniżej przedstawione zostały opisy i najważniejsze parametry trzech przykładowych modeli z różnych półek cenowych.
1. Green Cell Wallbox 22kW z gniazdem lub kablem - cena ok. 2600-2800 zł
Projekty produktów marki Green Cell powstają w Polsce, a marka sukcesywnie się rozwija oferując swoje urządzenia w Europie i w USA. Ładowarki Green Cell to podstawowe, ale jednocześnie w pełni funkcjonalne sprzęty, które można nabyć w atrakcyjnych rynkowo cenach. Wybrany model wyposażony jest w czytelny i odporny na działanie warunków atmosferycznych wyświetlacz, dzięki któremu użytkownik może komfortowo kontrolować pracę urządzenia. Ładowarka Green Cell może zostać dostarczona klientowi w wersji z gniazdem lub kablem ładującym. Oba złącza występują w tym modelu w w typie 2. Do najważniejszych parametrów stacji ładowania Green Cell Wallbox 22kW należą:
- moc ładowania w zakresie od 7,4 kW do 22 kW;
- praca w temperaturach od -40 do 55 stopni Celsjusza;
- możliwość instalacji wewnątrz lub na zewnątrz;
- gniazdo lub wtyczka Typu 2 (IEC 62196-2);
- klasa odporności IP66;
- długość kabla - 6 m.
2. Wallbox Commander 2 - cena ok. 6500 zł
Stacja ładowania firmy Wallbox model Commander 2 to nowoczesne i zaawansowane technologicznie urządzenie, które spełni oczekiwania nawet najbardziej wymagających konsumentów. Atrakcyjny design, zwarta obudowa wyposażona w duży 7-calowy ekran dotykowy oraz szerokie możliwości komunikacyjne to tylko niektóre z zalet stacji ładowania marki Wallbox. Urządzenie można zamontować na ścianie budynku lub na dedykowanym, wolnostojącym słupku. W zestawie znajduje się kabel ładujący o długości, który jest kompatybilny z wtyczkami typu 1 oraz 2. Zaawansowanie technologiczne tego urządzenia pozwala wykorzystywać je nie tylko na domowy, ale także firmowy użytek. Najważniejsze parametry Wallbox Commander 2 to:
- maksymalna moc ładowania 7,4kW (jednofazowa) lub 22kW (trójfazowa);
- komunikacja za pomocą WiFi, Ethernet lub Bluetooth;
- długość kabla 5 lub 7 m;
- napięcie od 6 do 32 A;
- temperatura pracy od -25 do 40 stopni Celsjusza;
- waga bez kabla jedynie 2,4 kg.
3. Garo Twin - cena ok. 8000 zł
Ten model stacji ładowania, którą można zastosować na użytek domowy, to propozycja wyposażona w dwa gniazda (lub kable) ładujące. Umożliwia to jednoczesne ładowanie dwóch pojazdów elektrycznych przy zachowaniu odpowiednich standardów bezpieczeństwa. Stację ładowania Garo Twin montuje się na ścianie budynku, między innymi ze względu na jej stosunkowo spore rozmiary. Inwestor ma do wyboru różne zakresy maksymalnych mocy urządzenia. Ładowarka ta obsługuje standard złączy typu 2. Obudowa stacji ładowania firmy Garo wyróżnia się solidnością i odpornością na warunki atmosferyczne. Inwestor może zdecydować się opcjonalnie na zabudowanie w urządzeniu czytnika kart RFID. Wśród najważniejszych parametrów należy wyróżnić między innymi:
- maksymalna moc ładowania od 3,7kW do 22kW w zależności od wersji;
- system dynamicznego zarządzania mocą;
- komunikacja za pomocą modułu WiFi;
- zakres temperatur pracy od -25 do 40 stopni Celsjusza;
- stopień ochrony IP44;
- waga od 14 do 20 kg w zależności od wersji.
Jak wybrać firmę montującą stacje ładowania?
Koszty instalacji domowej stacji ładowania zazwyczaj stanowią znaczny procent sumy, którą musi wyłożyć na początku inwestor. Nie warto jednak w tym kontekście oszczędzać, gdyż z montażem prywatnej ładowarki wiążą się istotne kwestie bezpieczeństwa, a także optymalnego zaprojektowania instalacji tak, aby działała ona efektywnie i bezawaryjnie. Na rynku pojawia się każdego roku coraz więcej firm montujących stacje ładowania. Niektóre z nich to instalatorzy doświadczeni w technologicznych rozwiązaniach dla odnawialnych źródeł energii. Pozostałe firmy to podmioty, które wyspecjalizowały się w branży infrastruktury do ładowania samochodów elektrycznych, a niekiedy nawet samodzielnie projektują i produkują ładowarki. Niemniej, wybierając instalatora zawsze warto zwrócić uwagę na następujące aspekty jego działalności:
- doświadczenie instalatora - jedna z najważniejszych cech wiarygodnej firmy montującej stacje ładowania to bogate portfolio zrealizowanych zleceń. Projektowanie instalacji dla różnych klientów sprawia, że specjaliści zyskują wiedzę niezbędną do zrealizowania nawet najbardziej niestandardowych przyłączeń i efektywnego rozwiązywania ewentualnych problemów;
- niezbędne uprawnienia - ekipa montażowa zajmująca się przyłączaniem domowych stacji ładowania musi legitymować się określonymi uprawnieniami do wykonywania prac w tym zakresie. Jest to kluczowe nie tylko w kontekście bezpiecznego użytkowania ładowarki, uniknięcia ryzyka pożaru instalacji, ale także polityki gwarancyjnej urządzeń;
- kompleksowa obsługa - klient indywidualny zlecając montaż domowej ładowarki ma prawo liczyć na fachową pomoc na każdym etapie realizacji zamówienia. Chodzi tu nie tylko o wykonanie montażu, ale także między innymi o audyt istniejącej instalacji, pomoc w doborze optymalnego urządzenia, instruktaż jego prawidłowego użytkowania i opiekę serwisową;
- dostarczenie stacji ładowania - choć nie jest to wymóg, to dużym ułatwienie dla inwestora byłoby zapewnienie dostarczenia stacji ładowania przez instalatora. Niektóre firmy montujące zawężają jednak w tym kontekście wybór do określonych modeli, dlatego warto zapytać o możliwość przeprowadzenia montażu ładowarki spoza ich oferty;
- szeroka oferta w ramach OZE - jeżeli inwestor rozważa zakup innych urządzeń lub instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii (fotowoltaika, pompy ciepła, magazyny energii), to warto, aby wybrany przez niego instalator mógł wykonać zlecenie kompleksowo. Połączenie fotowoltaiki i stacji ładowania jest niezwykle korzystne dla budżetu prosumenta więc warto, aby coraz więcej firm mogło zaproponować montaż obu tych rozwiązań;
- korzystna oferta cenowa - choć cena usług nie powinna być czynnikiem decydującym o wyborze konkretnej firmy instalującej domowe stacje ładowania, to nie można zaprzeczyć, że jest to aspekt niezwykle istotny. W obliczu rosnącej konkurencji rynkowej, konsumenci mają w tym obszarze coraz większy wybór.
Jak przebiega montaż domowej ładowarki EV?
Zgodnie z wyobrażeniami niektórych inwestorów, montaż domowej stacji ładowania samochodów elektrycznych polega na wyborze urządzenia i jego podłączeniu przez ekipę montażową. W rzeczywistości jednak cały proces składa się z przynajmniej kilku etapów, z których żaden nie jest mniej istotny od pozostałych. Właściciel domu jednorodzinnego, w którym planuje zainstalować stację ładowania, musi zdawać sobie sprawę z tego, jak będzie przebiegał montaż oraz jakich działań w ramach zlecenia ma prawo oczekiwać od instalatora. Kompleksowo przeprowadzony montaż domowej stacji ładowania powinien zatem obejmować:
1. Rozpoznanie potrzeb klienta i dobór ładowarki - bardzo ważny etap, na którym specjalista z ramienia instalatora poznaje sytuację klienta, parametry jego samochodu, potrzeby w zakresie mocy i czasu ładowania. Aspekty te przybliżają do wyboru optymalnej, domowej ładowarki.
2. Audyt instalacji w domu klienta - konieczny do prawidłowego przeprowadzenia montażu zgodnie ze sztuką instalatorską. Audyt pozwala także zidentyfikować ewentualne problemy dla wykonania przyłącza, sprawdzić moc przyłączeniową i możliwości instalacyjne nieruchomości.
3. Wykonanie projektu i wyceny zlecenia - dostarczone przez audyt informacje pozwalają przygotować projekt instalacji i przedstawić klientowi indywidualną wycenę zlecenia. z tego względu instalatorzy rzadko podają choćby orientacyjne koszty swoich usług.
4. Przygotowanie przyłączy i montaż ładowarki - po zaakceptowaniu wyceny przez klienta ekipa montażowa umawia się z nim na dogodny dla niego termin i wykonuje instalację domowej ładowarki. Bardzo ważne jest tu zapewnienie wymaganych zabezpieczeń (uziemienie, zabezpieczenia przeciwprzepięciowe itp.). Jest to szczególnie istotne w przypadku ładowarek, które nie posiadają zabudowanych systemów ochronnych.
5. Instruktaż użytkowania stacji ładowania - ważne, aby instalator wdrożył klienta w prawidłową obsługę stacji ładowania i uwzględnił przy tym dobre praktyki zwiększające efektywność i bezpieczeństwo użytkowania ładowarki.
6. Wsparcie technologiczne i opieka serwisowa - zapewnienie klientowi wsparcia posprzedażowego i niezbędnej opieki serwisowej zwiększa jego komfort użytkowania domowej stacji ładowania oraz zadowolenie ze współpracy z instalatorem.
Domowa stacja ładowania - o czym pamiętać?
Elektromobilność będąca sposobem na bezemisyjny transport ma szansę rozwijać się tylko dzięki współpracy wielu sektorów. Rola prywatnych użytkowników samochodów elektrycznych jest w tym kontekście nie do przecenienia. Naturalnym jest jednak fakt, że do zintensyfikowania indywidualnych inwestycji w bezemisyjne pojazdy, potrzebne są sprzyjające warunki, dbające o dobry interes konsumentów i przynoszące im wymierne korzyści. Prywatni inwestorzy, chcąc mieć wymierny udział w rozwijaniu branży elektromobilności, a jednocześnie dążąc do zwiększenia swojego komfortu użytkowania pojazdów elektrycznych coraz częściej decydują się na montaż domowych stacji ładowania. Warto, aby podczas planowania tych inwestycji pamiętali między innymi o poniższych aspektach:
- Domowa stacja ładowania niesie ze sobą korzyści dla kieszeni właściciela samochodu elektrycznego, w szczególności w połączeniu z fotowoltaiką;
- Rosnąca oferta modeli domowych ładowarek pozwala inwestorowi wybrać optymalną dla siebie opcję bez konieczności stosowania kompromisów;
- Coraz więcej firm specjalizuje się w montażu domowych stacji ładowania, co podnosi jakość realizowanych przez nie usług;
- Wybierając instalatora inwestor powinien skupić się na jego doświadczeniu, uprawnieniach i kompleksowej obsłudze;
- Nie warto inwestować zbyt dużych kwot w stacje ładowania oferujące zbędne w naszym przypadku funkcjonalności, jednak warto rozważyć perspektywiczne podejście w tym obszarze;
- Montaż domowej stacji ładowania musi zostać wykonany zgodnie ze sztuką i nie wolno podejmować się go bez posiadania stosownych uprawnień.
