Ceny gazu 2023 – jakie dopłaty do gazu?
Działania zbrojne w ramach rosyjskiej inwazji na Ukrainę już od niemal roku napędzają zwyżki światowych cen surowców. Wielokrotne rekordy pobiły ceny zwłaszcza tych z nich, których Rosja jest istotnym producentem, a więc – węgla i gazu ziemnego, co związane jest z utrudnieniami w dostawach i niechęcią nabywców do korzystania z tego właśnie źródła. Ceny gazu w 2023 będą wyższe, jednak dla gospodarstw domowych i innych odbiorców uprawnionych będą one zamrożone. Otrzymać będzie można również dopłaty do gazu.
Spis treści – Czego dowiesz się z artykułu?
Początek 2022 roku upłynął pod znakiem podwyżek
Przez wiele lat cennik gazu zmieniał się na korzyść Polaków, a opłaty za niego nie spadały. Sytuacja jednak uległa zmianie wraz z nadejściem 2021 roku, kiedy to ze względu na wzrost cen błękitnego paliwa na Towarowej Giełdzie Energii, prezes Urzędu Regulacji Energetyki, na wniosek PGNiG Obrót Detaliczny, zatwierdził wyższe ceny gazu w taryfie tej spółki dla gospodarstw domowych o 5,6 proc. Na kolejne podwyżki nie trzeba było jednak długo czekać, bowiem z początkiem sierpnia 2021 roku, ceny gazu dla gospodarstw domowych wzrosły o kolejne 12,4 proc. Również rok 2022 przywitał nas kolejnymi drastycznymi wzrostami cen gazu, którego notowania na światowych rynkach poszybowały w górę. O ile, w przypadku odbiorców domowych rachunki za gaz netto wzrosły o ok. 54 proc., o tyle już dla przedsiębiorców okazały się one nawet o kilkaset procent wyższe.
Wprowadzone przez PGNiG gigantyczne podwyżki mają negatywny wpływ na działalność nie tylko dużych odbiorców gazu (w tym elektrownie i elektrociepłownie, czy firmy zajmujące się produkcją chemikaliów i wyrobów chemicznych), ale i też na średnie oraz małe przedsiębiorstwa i odbiorców samorządowych. Mocno bowiem poturbowani przez pandemię COVID-19 przedsiębiorcy, muszą mierzyć się z kolejnymi przeciwnościami, w postaci nagłego i drastycznego wzrostu cen gazu (nowy cennik „Gazu dla Biznesu” obowiązuje od 1 stycznia 2023). Zaistniała sytuacja, oczywiście nie pozostaje bez wpływu na gospodarstwa domowe, ponieważ część wyższych kosztów związanych z dostawą gazu dla firm, przerzucana jest na konsumentów np. w cenach sprzedawanych produktów i oferowanych usług.
Drastycznie wzrosły także ceny prądu
Należy tu jednak podkreślić, że początek 2022 roku upłynął pod znakiem drastycznych podwyżek, nie tylko cen gazu, ale i cen prądu, ponieważ wtedy to, łączny średni wzrost rachunku statystycznego gospodarstwa domowego rozliczanego kompleksowo (sprzedaż i dystrybucja w grupie G11) wyniósł ok. 24 proc. w stosunku do roku 2021 (jest to więcej średnio o ok. 21 złotych netto miesięcznie). Natomiast znowu, w znacznie trudniejszej sytuacji znalazły się polskie firmy, w przypadku, których podwyżki te były znacznie wyższe.
Przyczyny wzrostu cen prądu są złożone, w dużej mierze jednak zaliczyć można do nich m.in. zwiększony popyt na energię po pandemii, wzrost cen węgla i gazu ziemnego na rynku hurtowym, czy też rosnący koszt zakupu uprawnień do emisji CO2. Dla przykładu, tylko w lutym 2022 roku, ceny emisji CO2 osiągnęły niespodziewanie wysoki poziom – 100 euro za tonę, gdzie jeszcze, w 2020 roku było to zaledwie 20 euro za tonę. Przy czym jest to tym bardziej obciążające dla polskiej energetyki, ze względu na to, że opiera się ona w zdecydowanej większości na nieodnawialnych źródłach energii, takich jak węgiel kamienny i brunatny.
Rządowa Tarcza Antyinflacyjna zmniejsza wzrost rachunków za gaz i prąd
W związku z tak wysokimi podwyżkami, zarówno cen gazu jak i prądu, nie tylko w Polsce, ale i w pozostałych krajach Unii Europejskiej, Komisja Europejska przedstawiła katalog działań, jakie mogą wdrażać poszczególne kraje, by złagodzić skutki tych podwyżek dla klientów końcowych. W Polsce w celu zrekompensowania kosztów tegorocznych podwyżek (nie tylko energii, ale i żywności) Sejm w ramach Rządowej Tarczy Antyinflacyjnej, wprowadził dodatek osłonowy, który objął ok. 7 mln gospodarstw domowych, w tym także tych najuboższych energetycznie. Dzięki takiemu rozwiązaniu odbiorcy indywidualni w mniejszym stopniu odczuwali do tej pory coroczne podwyżki i jednocześnie mieli jedne z najniższych rachunków za prąd w Europie.
Ponadto rosnące ceny energii skłoniły polski rząd do wprowadzenia tymczasowych obniżek podatków pośrednich na wybrane towary. Zgodnie z uchwaloną zmianą ustawy o VAT od 1 lutego 2022 roku, stawka tego podatku w przypadku:
- gazu ziemnego obniżona została z 23 do 0 proc;
- energii elektryczną obniżona została z 23 do 5 proc.
Ceny prądu i gazu dla gospodarstw domowych są w Polsce regulowane
Mało optymistyczne jest jednak to, że nawet w czasie obowiązywania obniżek, ceny gazu rosły w astronomicznym tempie jeszcze do sierpnia 2022 roku, co było przede wszystkim konsekwencją zderzenia się popytu na to paliwo w Europie (miało to związek chociażby z polityką klimatyczną UE) oraz ze zmniejszonymi dostawami od głównego dostawcy, jakim była dotychczas Rosja. Tylko w pierwszym kwartale 2022 roku, średnia cena gazu ziemnego kupowanego w krajach Unii Europejskiej wyniosła ponad 350 zł/MWh i była ponad 5 razy wyższa od tej w analogicznym kwartale 2021 roku:
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych URE
Strach zatem myśleć, jak kształtowałyby się bez publicznych dopłat. Ponadto, nadal wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że w przeciwieństwie do klientów biznesowych (w przypadku których, ceny prądu i gazu reguluje rynek), to ile za energię płacą gospodarstwa domowe zależy od decyzji prezesa URE. Pilnuje on bowiem tego, aby ceny prądu i gazu były dla nich “uzasadnione i racjonalne”. Taryfy dla przedsiębiorców nie podlegają już jednak takiej ochronie.
Sytuacja ta nie będzie jednak trwała wiecznie, a opłaty za gaz będą dla gospodarstw domowych coraz wyższe. Unia Europejska domaga się bowiem, by podobnie jak w przypadku opłat za energię elektryczną, również ceny gazu dla odbiorców indywidualnych zostały w końcu uwolnione. Wówczas to, będą one w jeszcze większym stopniu kształtowane przez ceny samego surowca (uwolnienie cen gazu dla gospodarstw domowych może spędzać sen z powiek zwłaszcza osobom, ogrzewającym dom gazem, dlatego już teraz wiele z nich szukając najtańszego źródła ogrzewania decyduje się na ekologiczną pompę ciepła).
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, od 2017 roku prezes Urzędu Regulacji Energetyki zatwierdza taryfy na gaz sprzedawany wyłącznie odbiorcom w gospodarstwach domowych. Przy czym jeszcze do niedawna ostatnie, zatwierdzone przez Regulatora taryfy miały obowiązywać do końca 2023 roku. Jak się jednak okazuje, w marcu ubiegłego roku rząd, w obliczu imperialnej polityki Rosji, zdecydował o przedłużeniu ochrony taryfowej w odniesieniu do cen gazu przez prezesa URE na odbiorców domowych oraz instytucje pożytku publicznego aż do 2027 roku. Jak wówczas argumentowano:
Decyzja ta ma ograniczyć ryzyko gwałtownego wzrostu cen, a w portfelach Polaków zostanie więcej pieniędzy.
Ceny gazu 2023 dla gospodarstw domowych
Jak co roku, również i 17 grudnia 2022 roku Prezes URE zatwierdził taryfy największych przedsiębiorstw sektora gazowego, do których należą:
- sprzedawca gazu PGNiG Obrót Detaliczny (PGNiG OD, które od 2 listopada 2022 roku stało się częścią Grupy ORLEN);
- operator systemu dystrybucyjnego – Polskiej Spółki Gazownictwa (PSG).
W przypadku sprzedawcy gazu (PGNiG OD) zatwierdzona pod koniec zeszłego roku taryfa obowiązywać będzie do 31 marca 2023 roku i będzie wynosić niespełna 650 zł/MWh. Jak podaje URE, już od 2021 roku obserwuje się w całej Europie znaczny wzrost cen gazu ziemnego i to:
Właśnie utrzymujący się wysoki poziom cen gazu na Towarowej Giełdzie Energii, która stanowi podstawowe źródło pozyskania paliwa gazowego przez PGNiG OD, w największym stopniu przekłada się na wzrost cen w taryfie. Tym samym cena paliwa gazowego w zatwierdzonej na 2023 r. taryfie przedsiębiorstwa PGNiG OD, przykładowo dla grup taryfowych W1-W4, wynosi 649,92 zł/MWh.
Co jednak ważne, wzrost cen paliw gazowych w taryfie PGNiG OD nie będzie w tym roku przekładać się na wysokość rachunków za gaz w przypadku:
- gospodarstw domowych;
- odbiorców realizujących ważne zadania z zakresu użyteczności publicznej.
Albowiem cena gazu dla odbiorców uprawnionych, zamrożona została na poziomie z 2022 roku, tj. 200,17 zł/MWh. Różnica w cenie zostanie zaś pokryta z Funduszu Wypłaty Różnicy Ceny (płacić go będą przez cały rok przedsiębiorstwa wydobywające gaz ziemny na podstawie posiadanej koncesji, a więc w praktyce głównie Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo z Grupy Orlen). Jak jednak podkreśla Urząd Regulacji Energetyki – wprowadzenie przepisów mrożących ceny gazu 2023 nie oznacza braku konieczności prowadzenia przez regulatora postępowań taryfowych. Wzrost cen paliw gazowych w zatwierdzonej taryfie PGNiG OD będzie bowiem stanowić podstawę do obliczenia wysokości rekompensat należnych przedsiębiorstwom energetycznym, ze względu na sprzedaż paliw gazowych po cenie niższej niż koszt ich zakupu.
Wzrosły także stawki opłat dystrybucyjnych
Również średnio o ok. 21 proc. w stosunku do grudnia 2022 roku, wzrosły płatności za usługi dystrybucji. W przypadku Polskiej Spółki Gazownictwa, która odpowiada w Polsce za dystrybucję paliwa gazowego w przeważającej części kraju, uzasadnione zostało to m.in.
- wzrostem inflacji,
- wzrostem kosztów pozyskania energii elektrycznej i paliw gazowych;
- spadkiem wolumenu dystrybuowanego paliwa;
- wzrostem kosztów usług obcych.
Podobnie, jak w przypadku wzrostu cen gazu 2023 w zatwierdzonej taryfie PGNiG OD, również stawki opłat dystrybucyjnych dla odbiorców w gospodarstwach domowych oraz odbiorcy realizujący ważne zadania z zakresu użyteczności publicznej, zostały zamrożone na poziomie z ostatniej taryfy dla usług dystrybucji stosowanej w 2022 roku.
Zamrożenie cen gazu 2023
Ceny gazu w 2023 roku będą dla gospodarstw domowych zamrożone na poziomie z 2022 roku, niezależnie od dochodu. 15 grudnia ubiegłego roku uchwalona została bowiem ustawa o szczególnej ochronie niektórych odbiorców paliw gazowych w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku gazu.
Jaką kwotę chce przeznaczyć rząd na zamrożenie cen gazu? Jak zaznacza minister klimatu Anna Moskwa:
Zamrożenie cen gazu na 2022 r. to ok. 10 mld zł. To są rekompensaty dla spółek energetycznych za stosowanie niższych cen. Z tych 10 mld zł spółkom wypłaciliśmy już blisko 7,5 mld zł, a z wniosków, jakie chcą złożyć, wynika, że ten budżet praktycznie w 100 proc. będzie wykorzystany w tym roku. W 2023 r. na rekompensaty przeznaczymy trzy razy większe środki, bo 30 mld zł. Dodatkowo dla najmniej zamożnych będziemy rekompensowali VAT.
Zamrożenie cen gazu – kogo dotyczy?
Zamrożona cena gazu 2023 (na poziomie z 2022 roku, w wysokości 200,17 zł/MWh) dotyczyć będzie:
- gospodarstw domowych;
- spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych oraz innych podmiotów, które produkują ciepło lokalnie dla gospodarstw domowych w spółdzielniach;
- szkół, przedszkoli i żłobków;
- szpitali;
- domów pomocy społecznej;
- rodzinnych pieczy zastępczych;
- organizacji pozarządowych;
- noclegowni;
- jednostki pomocy społecznej,
- zakładów opieki zdrowotnej;
- kościołów wyznaniowych.
Jak wynika z informacji podanych przez URE:
Rozszerzona ochrona taryfowa obowiązuje w Polsce od stycznia 2022 roku, a w jej ramach PGNiG Obrót Detaliczny gwarantuje niższe ceny gazu ponad 7 mln gospodarstw domowych i przeszło 34 tys. podmiotów społecznie wrażliwych.
Od końca 2022 roku nie działa już Tarcza Antyinflacyjna
Należy również przypomnieć, że z końcem 2022 roku przestała działać Rządowa Tarcza Antyinflacyjna, a wraz z nią obniżony do 0 proc. VAT na gaz. Oznacza to zatem, że domowe rachunki za gaz będą wyższe w 2023 o przywrócony VAT, a więc o 23 proc.
Źródło: wysokienapięcie.pl na podstawie danych: URE i PGNiG
Jednak i w tym przypadku, podpisana przez prezydenta ustawa, pozwala na jego zrefundowanie części odbiorców gazu. Jak niedawno bowiem podkreślała minister klimatu:
Wprowadziliśmy nowy mechanizm, który chroni tych najbardziej potrzebujących, adekwatnie do dodatku osłonowego – to są ci sami odbiorcy przy dochodzie 1.500 zł w gospodarstwie wielorodzinnym i 2.100 zł w jednoosobowym. Będziemy zwracać VAT na podstawie faktury gazowej. Każdorazowo, gdy ta faktura wpłynie, będzie można się udać do gminy – ten sam punkt gdzie był dodatek węglowy, osłonowy i wszystkie inne dodatki – i uzyskać refundację tego VAT-u.
Jak wynika z szacunków rządu, refundacja VAT ma dotyczyć ok. 300.000 gospodarstw. Natomiast pieniądze na refundację mają pochodzić ze sprzedaży przez państwo uprawnień do emisji dwutlenku węgla, za pośrednictwem Funduszu COVID-19. Jak uzasadnia to bowiem rząd, w ten sposób refundacją nie będzie obciążony budżet państwa.
Dodatek do gazu 2023
Dodatek gazowy w 2023 roku to nic innego jak właśnie zwrot podatku VAT dla gospodarstw domowych, które jako główne źródło ciepła wykorzystują piec gazowy wpisany bądź zgłoszony do CEEB (Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków). Przy czym to, czy gospodarstwo domowe uzyska zwrot VAT będzie już uzależniony od dochodów, które obliczane są na podstawie art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 615, 1265 i 2140). Zwrot podatku VAT od ceny gazu otrzyma:
- osoba w gospodarstwie domowym wieloosobowym, w którym ta wysokość nie przekracza kwoty 1.500 zł na jednego członka rodziny;
- osoba samotna, której wysokość przeciętnego miesięcznego dochodu nie przekracza kwoty 2.100 zł.
Jak można otrzymać dodatek do gazu? Otóż odpowiedzialne za to będą samorządy. Natomiast sam wniosek o zwrot podatku VAT będzie można składać w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej ten wniosek (przyjmować go będą burmistrzowie, wójtowie lub prezydenci miasta). Przy czym trzeba to zrobić w 30 dni od otrzymania faktury dokumentującej dostarczenie gazu, nie później jednak niż do dnia 29 lutego 2024 roku. Wnioski będzie można składać w formie elektronicznej lub przy użyciu aplikacji mobilnej. Również dokumenty towarzyszące (takie jak faktura i dowód wpłaty) będzie można przedstawić jako cyfrowe odwzorowanie oryginałów (skan).
Ceny gazu dla firm w 2023 roku
Na wolnym rynku już jest i prawdopodobnie nadal będzie horrendalnie drogo. Należy tu jednak podkreślić, że taryfy firmowe nie wzrosłyby po kilkaset, a nawet i 1.000 proc. (tak jak miało to miejsce na początku 2022 roku), gdyby ceny gazu były dla nich w dalszym ciągu regulowane. W przeciwieństwie do klientów indywidualnych, w przypadku klientów biznesowych i instytucjonalnych PGNiG Obrót Detaliczny, obowiązują cenniki kształtowane w oparciu o bieżącą sytuację rynkową, w tym o notowania gazu na Towarowej Giełdzie Energii.
W ostatnim czasie osiągnęły one jednak historycznie wysokie poziomy. Przykładowo, w maju br. cena gazu na TGE z dostawą na 2023 rok sięgnęła rekordowych 517,17 zł/MWh. Przy czym jak wskazują specjaliści, stawki na 2022 rok nie powinny już wzrosnąć, ponieważ zakupy zostały już zrobione (niektóre firmy zapewniły sobie dobre ceny gazu na dwa, trzy lata do przodu). Większości jednak rok 2023, może przynieść spore podwyżki.
Tak silne wzrosty cen gazu już negatywnie odbijają się na funkcjonowaniu zarówno firm energetycznych, jak i innych przedsiębiorstw wykorzystujących błękitne paliwo. Przy czym o ile rząd objął ochroną taryfową m.in. szpitale, szkoły, domy dziecka, czy spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, o tyle już wykluczone z pomocy zostały zarówno małe, średnie, jak i wielkie firmy. W efekcie tego, wielu przedsiębiorcom zwłaszcza z sektora MŚP grozi upadłość. Jak ostrzegają eksperci, na ten moment zamykane są piekarnie i restauracje, ale w niedługim czasie szykuje się kumulacja podwyżek, której nie przetrwać mogą nawet duże firmy. Artur Soboń, wiceminister finansów, pytany o to dlaczego rząd nie objął pomocą firm, które już od wielu miesięcy sygnalizowały problem wzrostu cen gazu i energii, oceniła że:
W zakresie cen gazu takie rozwiązanie dla przedsiębiorców jest zbyt daleko idące (…). Dziś przestrzeni do tego, by tego typu rozwiązanie wprowadzić, nie ma.
Jak podkreśla Kamil Sobolewski, główny ekonomista Pracodawców RP:
Tzw. ustawa gazowa jest kolejnym dowodem na to, że dla rządu priorytetem są w tej chwili potencjalni wyborcy, nie zaś przedsiębiorstwa.
Jednak jak dodaje:
Wsparcie dla przeciętnego Kowalskiego będzie okupione ryzykiem ograniczenia dostaw wielu produktów oraz zwolnień pracowników.
Dlaczego ceny gazu biją rekordy?
Jak podaje Urząd Regulacji Energetyki – kontrakty zagraniczne wpływają na ceny paliw gazowych na polskim rynku hurtowym, te z kolei znajdują odzwierciedlenie w cenach gazu dla klientów końcowych. Niestety, podwyżki cen błękitnego paliwa mają już miejsce od początku 2021 roku, kiedy to doszło do ożywienia światowych gospodarek po kolejnych falach pandemii (tylko w pierwszych pięciu miesiącach 2021 roku zapotrzebowanie na gaz w Europie wzrosło o 17 proc.). Ożywienie to przełożyło się na wzrost popytu na paliwa, w tym również i na gaz ziemny. Przy czym najbardziej widoczne było to w rejonach uzależnionych od dostaw gazu z zagranicy, takich jak m.in. Europa, która w tym czasie nie tylko:
- została odcięta od eksportu LNG (czyli skroplonego gazu) z Norwegii. Pożar uszkodził bowie terminal eksportowy LNG na wyspie Melkøya);
- ale i przegrywała z krajami azjatyckimi, gdzie z powodu proponowanych wyższych cen, trafiały wszystkie wolne ilości LNG. Przy czym szczególnie aktywni na tym rynku byli Chińczycy, którzy licytowali powyżej stawek rynkowych i kupowali kolejne ładunki w przetargach. Sytuacja ta spowodowana była w Państwie Środka m.in. kampaniami przeciwko korupcji, przez które spadła tam nie tylko produkcja węgla (o ok. 30 mln ton) i import węgla z Mongolii (o ok. 12 mln ton), ale również zmniejszeniu uległy zapasy tego surowca w elektrowniach. Ze względu na fakt, że jedynym dodatkowym źródłem energii jest w Chinach gaz, zaczęto dokupować znaczące ilości LNG, ostro zwiększając tym samym ceny na rynkach.
Ponadto, wzmożony wysoki popyt na to paliwo na Starym Kontynencie (mający m.in. związek z polityką klimatyczną w UE, polegającą na odchodzeniu od paliw kopalnych i traktowaniu gazu ziemnego jako paliwa przejściowego na drodze do neutralności klimatycznej) zderzył się ze zmniejszeniem dostaw od głównego dostawcy gazu, jakim była Rosja. Najpierw, jesienią zeszłego roku Gazprom ograniczył dostawy (tłumacząc to pierwszeństwem napełnienia własnych magazynów przed zbliżającą się zimą). Już wtedy pojawiło się wiele głosów ze strony niektórych państw UE, odnośnie nadmiernego zaznaczenia przez Rosję swojej dominacji na rynku europejskim. Oczywiście narracja ta obowiązuje do dnia dzisiejszego, jednak zmieniły się okoliczności – sytuacja bowiem skomplikowała się jeszcze bardziej po inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, 24 lutego 2022 roku.
Zależność europejskich gospodarek od dostaw gazu z Rosji
Agresja na Ukrainę uwydatniła zależność europejskich gospodarek od dostaw surowców energetycznych z Rosji, która jak się okazuje była dotychczas spora. W 2020 roku udział rosyjskiego gazu w imporcie tego surowca w krajach Europy wynosił 40 proc.:
Źródło: wysokienapiecie.pl
Natomiast w 2021 roku Unia Europejska importowała z jej terenów:
- 40 mld m³ gazu;
- 15 mld m³ skroplonego gazu ziemnego (LNG).
Łącznie było to zatem 155 mld m³ gazu, co stanowiło ok. 45 proc. unijnego importu tego surowca w zeszłym roku i prawie 40 proc. jego całkowitego zużycia. Gaz ziemny jest bowiem w krajach Unii Europejskiej ważnym źródłem energii (aż ⅕ jego zużycia pochodzi właśnie z błękitnego paliwa), a także podstawowym surowcem wykorzystywanym w procesach produkcyjnych wielu firm i fabryk. Oczywiście zależność poszczególnych krajów od rosyjskiego gazu nie jest jednakowa. Największymi jego importerami były dotychczas m.in. Niemcy, Włochy i Hiszpania. W czołówce tej znajdowały się także takie kraje jak: Polska, Czechy, Austria, Bułgaria, Finlandia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia, czy Węgry.
Niestety, tak silna zależność Unii Europejskie od rosyjskiego gazu, stanowi jeden z czynników utrudniających zdecydowaną i szybką reakcję na rosyjską agresję na Ukrainę. Państwa unijne zamiast bowiem zająć się sankcjami i ograniczeniem importu rosyjskiego gazu, zastanawiają się nad tym, jak zagwarantować sobie jego dostawy na nowych zasadach. W konsekwencji zatem maleje rola Komisji Europejskiej w wypracowywaniu wspólnych zasad relacji gazowych UE z Rosją na rzecz indywidualnych działań państw. Sytuację tą wykorzystuje oczywiście Rosja:
- żądając chociażby płatności za dostawy gazu w rublach (na podstawie specjalnego dekretu Władimira Putina, rosyjski koncern ma obowiązek przyjmowania płatności wyłącznie w narodowej walucie, co ma ją umocnić i pokazać Zachodowi, że sankcje gospodarcze są nieskuteczne);
- przejmując kontrolę nad procesem zmniejszania dostaw rosyjskiego surowca na rynek europejski.
Gazprom odcina dostawy do Polski i innych państw
Należy tu jednak podkreślić, że największy wpływ na wzrost cen energii na polskiej Towarowej Giełdzie Energii miał Gazprom, który 26 kwietnia br. zakręcił kurek z gazem dla Polski i Bułgarii, po tym jak oba kraje odmówiły płacenia w rublach. Działanie to zwiększyło niepewność co do dostaw tego surowca do innych krajów Unii Europejskiej.
Oczywiście były to słuszne przypuszczenia, albowiem niedługo później Gazprom odciął dostawy dla kolejnych państw – Finlandii, Bułgarii, Holandii i Danii. Do grupy tej dołączyły również Niemcy, które jeszcze do niedawna były głównym beneficjentem bezpośrednich inwestycji w infrastrukturę gazową. Dotyczy to na razie tylko jednego z niemieckich dostawców – Shell Energy, czyli firmy obsługującej dużą część tamtejszego rynku, dostarczającej tam aż 1,2 mld m³ gazu. Również i w tym przypadku, powodem odcięcia dostaw gazu był brak otrzymania płatności w rublach, na co nie zgadza się coraz więcej krajów i importerów gazu.
Stowarzyszenie branżowe BDI ostrzega jednak, że jeśli ustaną już słabnące dostawy rosyjskiego gazu do Niemiec, to kraj ten może stanąć w obliczu recesji. Albowiem kontrolowany przez państwo rosyjski Gazprom ograniczył przepływy przez gazociąg Nord Stream (kluczowy szlak dostaw do Niemiec) aż o 60 proc., powołując się na problemy techniczne. Zdaniem jednak Niemców, ruch ten ma charakter czysto polityczny.
W związku z tymi działaniami, niemiecki minister gospodarki Robert Habeck uruchomił drugi z trzech etapów krajowego planu awaryjnego przygotowanego na wypadek poważnych problemów z dostawami rosyjskiego gazu. Jego zdaniem bowiem sytuacja jest „poważna”, a firmy i obywatele powinni zrobić wszystko, co w ich mocy, aby oszczędzać energię, ponieważ „każda kilowatogodzina pomaga w tej sytuacji”. Natomiast najwyższy trzeci poziom obejmuje już państwową kontrolę nad dystrybucją.
Europa musi być przygotowana na całkowite odcięcie gazu z Rosji tej zimy
Jak podaje „Financial Times”, również Międzynarodowa Agencja Energetyczna (International Energy Agency) ostrzega, że Europa musi natychmiast przygotować się na całkowite wstrzymanie eksportu rosyjskiego gazu tej zimy. Ponieważ decyzja Rosji o zmniejszeniu dostaw gazu do krajów europejskich może być tylko wstępem do dalszych cięć, działania te mają bowiem umożliwić uzyskanie „przewagi” w wojnie z Ukrainą. Natomiast podczas 7. konferencji MAE, dotyczącej efektywności energetycznej w duńskim Søndeborgu jej szef Fatih Birol, powiedział że:
Jesteśmy w połowie kryzysu energetycznego. W latach 70. mieliśmy kryzys dotyczący ropy. Dziś mamy kryzys dotyczący wszystkich elementów energetyki w jednym czasie. Dotyczy to ropy, gazu, węgla i energii elektrycznej. W latach 70. kryzys spowodował zmiany w tworzeniu polityki względem efektywności. Wtedy samochody zużywały średnio 18 litrów paliwa na 100 km. Po kryzysie politycy zdecydowali się zredukować zużycie paliw w motoryzacji poniżej 10 litrów na 100 km. Ten obecny kryzys z pewnością również wpłynie na wiele kluczowych decyzji w zakresie efektywnego zarządzania (…).
Przekonywał on również, że:
Jeżeli konsumenci zmniejszą temperaturę w swoich mieszkaniach tylko o 2 stopnie, zaoszczędzimy w ten sposób rocznie 20 mld m³ gazu. To prawie połowa gazu sprowadzana przez gazociąg Nord Stream. Podobnie wygląda sytuacja z paliwami.
Unia potrzebuje 300 mld euro na energetyczną batalię z Rosją
Jak wynika jednak z wyceny Komisji Europejskiej, w ramach realizacji planu REPowerEU, uzupełniającego dotychczasowy pakiet Fit for 55, wysiłek jaki musi ponieść unijna gospodarka, aby uniezależnić się od importu paliw kopalnych z Rosji to blisko 300 mld euro do 2030 roku (w tym 210 mld euro do 2027 roku). Z czego:
- ok. 225 mld euro mają stanowić pożyczki, dostępne w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności;
- ok. 72 mld euro mają stanowić dotacje.
Przy czym 95 proc. tych środków ma wesprzeć współfinansowanie inwestycji w OZE, pozostałe zaś 5 proc. trafić ma na budowę infrastruktury:
- gazowej (interkonektory i terminale LNG), na co przeznaczone ma być 10 mld euro;
- naftowej, która pozwoli na dywersyfikację kierunków dostaw tych paliw (tutaj wyceniany koszt to 2 mld euro).
REPowerEU pomoże nam uniezależnić się od rosyjskiego gazu
To właśnie program REpowerEU ma pomóc UE w jak najszybszym zredukowaniu zależność energetyczną od Rosji. Mowa tu nie tylko o rosyjskich surowcach, albowiem Unia Europejska importuje aż:
- 90 proc. potrzebnego gazu;
- 97 proc. potrzebne ropy;
- 70 proc. węgla.
Ogłoszenie 19 maja 2022 roku przez KE szczegółów jego planu, było oczekiwane już od początku marca, gdy zapowiedziano go jako energetyczną odpowiedź Unii Europejskiej na zaatakowanie Ukrainy przez Rosję. Do głównych założeń REpowerEU należy m.in.
- oszczędzanie energii (szczególnie w najbliższych miesiącach, co ma pozwolić na zwiększenie zapasów gazu przed kolejnym okresem grzewczym);
- dywersyfikacja dostaw (KE jeszcze przed publikacją programu wprowadziła europejską platformę do zakupu gazu, LNG oraz wodoru);
- inteligentne łączenie inwestycji i reform, bowiem ambitne cele to także koszty, które wymagają nakładów finansowych. W związku z tym, utworzone mają zostać specjalne fundusze ochronne dla najbardziej zagrożonych obywateli (mają je chronić przed ubóstwem energetycznym, dając szansę państwom na sprawiedliwą transformację).
Jeszcze jednym ważnym założeniem jest też przyspieszenie przejścia na czystą energię. W tej kwestii KE wskazała, że dotychczas zakładane cele OZE powinny zostać nie tylko przyspieszone, ale i zwiększone z zakładanego pierwotnie w ramach “Fit for 55” poziomu 40 proc. udziału OZE w miksie energetycznym, aż do 45 proc. Do najważniejszych zaleceń, które pozwolą osiągnąć ten cel, należy:
- podwojenie użycia pomp ciepła oraz zintegrowanie źródeł termalnych i solarnych z sieciami ciepłowniczymi;
- stworzenie specjalnej EU Solar Strategy na potrzeby podwojenia energii wytwarzanej ze słońca do 2025 roku;
- wprowadzenie obowiązku montowania paneli fotowoltaicznych na dachach nowych budynków publicznych, komercyjnych i mieszkalnych;
- wytworzenie w ramach UE 10 milionów ton wodoru i zakup spoza UE dodatkowych 10 milionów do 2030 roku, w celu zastąpienia gazu, węgla i paliwa, w sektorach gospodarki, które trudno będzie zdekarbonizować;
- zwiększenie produkcji biometanu do 35 mld m³ do 2030 roku poprzez politykę rolną UE;
- rekomendacja Komisji w sprawie uproszczeń administracyjnych dla OZE.
Jak wynika z informacji opublikowanej przez firmę doradczą ICIS, na którą powołuje się „FT”, Europa zmniejszyła do tej pory swoją zależność od rosyjskiego gazu z około 40 proc. (sprzed czasu inwazji na Ukrainę) do około 20 proc. całkowitych dostaw. Jednak wykorzystała już większość opcji dywersyfikacji dostaw, takich jak chociażby ładunki skroplonego gazu ziemnego na morzu.
Odcięcie od gazu przez Rosję nie jest dla Polski zagrożeniem
Pomimo tego, że Polska kupowała dotychczas gaz zużywany na potrzeby energetyki, ciepłownictwa i przemysłu głównie z Rosji (wszystko to na mocy kontraktu Jamalskiego z rosyjskim koncernem Gazprom, który obowiązuje do 2023 roku), to jak wynika z zapowiedzi polityków, nie mamy się czego obawiać. Jak się bowiem okazuje, nasz kraj jest znacznie lepiej przygotowany na kryzys gazowy niż przeciętne państwo Unii Europejskiej.
Informacje podane przez spółkę Gas Storage Poland wskazują, że zapełnienie polskich magazynów gazu sięgnęło 20 czerwca br. aż 97 proc., co oznacza, że obiekty te są prawie pełne. Zgromadzone w nich ok. 3,12 mld m³ gazu jest w stanie wystarczyć Polsce na prawie dwa miesiące funkcjonowania gospodarki – przy założeniu, że wszystkie dostawy tego surowca (łącznie z własnym wydobyciem) zostałyby odcięte. Nasz kraj jest więc w o wiele lepszej sytuacji niż przeciętne państwo UE, ponieważ jak wynika z danych Komisji Europejskie – średnie unijne zapełnienie magazynów to obecnie ok. 48 proc. Również o tym, że odcięcie gazu przez Rosję nie jest dla nas poważnym zagrożeniem, zapewniał premier Mateusz Morawiecki:
Polska pod rządami Prawa i Sprawiedliwości wybrała drogę suwerenności energetycznej już dawno temu. Dlatego dziś odcięcie gazu przez Rosję nie jest dla nas poważnym zagrożeniem. Mamy nie tylko odpowiednie zapasy, ale przede wszystkim od lat zabezpieczone dostawy z różnych źródeł.
Jakie mogą być skutki wysokich cen gazu?
Wysokie ceny gazu, to nie tylko bardziej zauważalne i odczuwalne w domowym budżecie wyższe comiesięczne rachunki. Jak wskazuje bowiem wielu specjalistów, wysokie ceny gazu przyczyniają się do wysokich cen energii, a w konsekwencji wzrostu inflacji. Tak więc, bieżąca sytuacja jest problemem nie tylko gospodarczym, ale także politycznym, ponieważ koszty przerzucane są na konsumentów, którzy nadal mocno odczuwają skutki kryzysu spowodowanego pandemią. Za walkę z coraz wyższą inflacją zapłacić możemy zmniejszeniem aktywności gospodarczej. Jakub Olipra, ekonomista Credit Agricole Bank Polska, swego czasu zwracał uwagę na to, że:
Rosnące koszty w przemyśle zawsze, prędzej czy później, mają podobny skutek: gdy już się nie da dalej schodzić z marż, producent zaczyna podnosić ceny swojego produktu. Tak zachowuje się już polski przemysł chemiczny, który zużywa najwięcej gazu w procesie produkcji.
Utrzymujące się wysokie ceny nawozów sztucznych powodują natomiast wzrost kosztów produkcji rolnej. To z kolei podnosi ceny żywności, a to właśnie wydatki z nią związane stanowią największą część koszyka inflacyjnego, a więc mają decydujące znaczenie dla wielkości inflacji. W sytuacji gdy wysokie ceny gazu wraz z ich niedoborem utrzymają się, może doprowadzić to do stagflacji, która polega na jednoczesnym występowaniu w gospodarce zarówno znacznej inflacji i stagnacji gospodarczej (ograniczenie produkcji przez gałęzie przemysłu, w których gaz jest czynnikiem niezbędnym).
Jak obniżyć rachunki za gaz?
W wielu krajach UE (w tym w Holandii i Belgii) ruszyły w ostatnim czasie rządowe kampanie zachęcające do oszczędzania zarówno energii elektrycznej, jak i gazu, m.in. poprzez obniżenie temperatury ogrzewania mieszkania oraz branie krótszych kąpieli. Polska natomiast, zdaniem rządzącej partii, jest doskonale przygotowana jeśli chodzi o zapasy gazu. Również zamiast wspierać rozwój OZE, rząd wprowadza dopłaty do węgla, chroniąc w ten sposób gospodarstwa domowe przed wysokimi cenami tego surowca, dofinansowując jednocześnie państwowe spółki, które nim handlują.
Wracając jednak do gazu – drożeją wszystkie surowce, dlatego też trudno oczekiwać, że również z błękitnym paliwem będzie inaczej. Należy jednak pamiętać, że rachunki za gaz można obniżyć, albowiem zgodnie z tzw. zasadą TPA (Third Party Access), wszyscy odbiorcy końcowi mogą zmienić nie tylko sprzedawcę prądu, ale również i sprzedawcę gazu (w ciągu ostatnich 15 lat z możliwości tej skorzystało w Polsce prawie 388.621 odbiorców):
Opracowanie enerad.pl., na podstawie danych zebranych przez URE od OGP Gaz-System S.A., Polską Spółkę Gazownictwa sp. z o.o., a także innych operatorów systemów dystrybucyjnych
Zanim jednak złożymy swój podpis pod dokumentami przedłożonymi przez sprzedawcę, zapoznajmy się dokładnie z ofertą i umową, w tym nie tylko ceną gazu, ale również:
- okresem obowiązywania umowy i warunkami jej wypowiedzenia;
- tym, czy nie ma zapisów np. o dodatkowych opłatach lub karach (np. za wcześniejsze odstąpienie od umowy);
- tym, czy kontrakt jest automatycznie przedłużany;
- wysokością opłat stałych (np. opłaty handlowej);
- tym, czy są jakieś dodatkowe opłaty, czy też inne płatne usługi (np. dodatkowe ubezpieczenie);
- tym czy sprzedawca posiada koncesję prezesa URE.
dobry artykuł