CSIRE - co to?
CSIRE to skrót od Centralnego Systemu Informacji (o) Rynku Energii. Określa się tak rozbudowany system teleinformatyczny, który będzie gromadził, przetwarzał i udostępniał najważniejsze informacje z rynku energii, pomiędzy użytkownikami systemu elektroenergetycznego. Utworzenie CSIRE reguluje nowelizacja ustawy Prawo energetyczne.
W CSIRE będą znajdowały się informacje niezbędne do przeprowadzania procesów zachodzących na rynku energii (np. zakupu i rozliczania prądu, zmiany sprzedawcy prądu, zmiany taryfy), w tym m.in.:
- dane na temat poszczególnych punktów pomiarowych - obejmujące np. adres, grupę taryfową, moc umowną;
- informacje na temat ilości energii pobranej i oddanej (w przypadku prosumentów),
- powiadomienia z liczników dotyczące nietypowych sytuacji, np. przerw w dostawach energii, wahania napięcia, ale także nieautoryzowanych dostępów fizycznych lub zdalnych do licznika,
- informacje na temat relacji między uczestnikami rynku, np. zawarte umowy,
- polecenia wydane do licznika - np. dotyczące zmiany taryfy.
Dzięki Centralnemu Systemowi Informacji o Rynku Energii te i wiele innych informacji będzie znajdować się w jednym miejscu. Uczestnicy rynku będą mieli swobodny dostęp do tej części z nich, do której są uprawnieni.
Dane, które będą dostępne i przetwarzane w ramach Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii będą pochodziły przede wszystkim z liczników zdalnego odczytu (LZO). Obowiązek montażu LZO u odbiorcy końcowego, zgodnie z przepisami ustawy Prawo energetyczne ciąży na operatorze systemu dystrybucyjnego. Co warto podkreślić, OSD musi we własnym zakresie pokryć wszystkie związane z tym koszty u konsumentów.
Czy CSIRE PSE będzie obowiązkowy?
Zgodnie z przepisami, od momentu uruchomienia CSIRE, uczestnicy rynku (w tym konsumenci wyposażenie w liczniki zdalnego odczytu) będą mieli obowiązek przekazywać dane do CSIRE. Dobra wiadomość jest taka, że będzie się to odbywało automatycznie, wyłącznie za pośrednictwem liczników.
Warto też dodać, że korzystanie z CSIRE będzie darmowe - dla odbiorców końcowych (w tym konsumentów i prosumentów), sprzedawców energii i OSD.
Dla kogo tworzony jest Centralny System Informacji Rynku Energii?
Zgodnie z ustawą, CSIRE ma stanowić źródło rzetelnej, jednolitej informacji dla wszystkich użytkowników systemu elektroenergetycznego. Skorzystać będą mogli z niego zatem m.in.:
- operatorzy sieci dystrybucyjnych,
- operatorzy sieci przesyłowych,
- sprzedawcy energii,
- wytwórcy energii,
- odbiorcy końcowi (konsumenci, przedsiębiorstwa etc.),
- prosumenci.
Każdy z powyższych odbiorców będzie miał wgląd do dotyczących go informacji. Oprócz tego, część danych z CSIRE będzie mogła zostać udostępniona również innym użytkownikom rynku energii, na zasadach określonych w ustawie. Przykładowo, użytkownicy końcowi będą mogli przekazać dane dotyczące ich profilu energii do sprzedawców prądu, w celu opracowania indywidualnych ofert zakupu prądu. Niezbędne informacje będą również udostępniane w celu realizacji procesów na rynku energii - np. zmiany sprzedawcy prądy, zmiany taryfy etc.
OIRE - czym jest?
OIRE to skrót od Operatora Informacji Rynku Energii. Jest to podmiot odpowiedzialny za utworzenie, wdrożenie i zarządzenie Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii. W Polsce rolę OIRE pełnią PSE (Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.).
Do zadań OIRE będzie należeć:
- administrowanie CSIRE - w tym m.in. dbanie o zgodność z lokalnymi przepisami, bezpieczeństwo cyfrowe,
- wspieranie procesów na rynku energii, dotyczących np. zmiany sprzedawcy, zmiany taryfy etc.,
- zebranie, przetworzenie i udostępnianie danych rynkowych (m.in. danych pomiarowych) za pośrednictwem CSIRE,
- przygotowanie i uaktualnienie standardów wymiany informacji,
- zarządzanie dostępem do informacji zgromadzonych w CSIRE.
Oczywiście Polskie Sieci Elektroenergetyczne, jako podmiot zajmujący się przesyłaniem energii, nie będzie wyłącznie we własnym zakresie realizował budowy CSIRE. Kwestie związane z opracowaniem i wdrożeniem Centralnego Systemu Informacji Energii od strony technicznej zostały zlecone podmiotowi zewnętrznemu, w ramach przetargu.
CSIRE - przetarg. Kto wygrał?
Według informacji ze strony PSE, ogłoszonych 05.12.2022 roku, przetarg na “Opracowanie, implementację i wdrożenie Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii (CSIRE) wraz z usługami wspierającymi” wygrało konsorcjum firm:
- CGI Information Systems and Management Consultants Polska,
- CGI IT Czech Republic,
- CGI Suomi,
- CGI Nederland.
Kontrakt wyceniono na ponad 314 mln złotych.
Po co powstaje Centralny System Informacji Rynku Energii?
Jest wiele powodów, które zadecydowały o wprowadzeniu Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii. Przede wszystkim CSIRE ma być narzędziem do łatwej, bezpiecznej i skutecznej wymiany informacji niezbędnych do płynnego funkcjonowania rynku energii. Dzięki niemu każdy z jego uczestników będzie mógł bez problemów realizować swoje prawa i obowiązki wynikające z przepisów.
Oprócz tego można wskazać szereg dodatkowych celów przyświecających wdrożeniu CSIRE:
- Przygotowanie polskiego rynku energii do energetyki 2.0 - sieci elektroenergetycznych smart-grid i inteligentnych instalacji domowych, cyfryzacji energii, energetyki rozproszonej. Wśród celów Unii Europejskiej jest m.in. zbudowanie w Europie cyfrowej, inteligentnej sieci energetycznej, zdolnej do reagowania na zmiany dotyczące m.in. popytu i podaży energii. Jednym z etapów jest stworzenie obszaru do wymiany danych dotyczących energii w krajach Wspólnoty. CSIRE jest realizacją tego obowiązku w Polsce.
- Wprowadzenie jednolitego standardu dla danych wykorzystywanych na rynku energii. Aktualny model wymiany informacji między uczestnikami rynku energii jest wyjątkowo skomplikowany. Dane są przesyłane w różnym zakresie i standardzie, co wydłuża czas komunikacji i utrudnia interpretację. Dzięki CSIRE informacje kluczowe z punktu widzenia systemu elektroenergetycznego będą znajdowały się w jednym miejscu, w ujednoliconej formie. To przyspieszy wszystkie związane z nimi procesy.
- Zintegrowanie i ulepszenie procesów na rynku - łatwo dostępne, spójne dane poprawią jakość usług i zadań realizowanych na rynku energii. CSIRE przysłuży się w szczególności do uproszczenia procesu zmiany sprzedawcy energii elektrycznej.
- Zniesienie barier w dostępie do informacji - wraz z Centralnym Systemem Informacji Rynku Energii uczestnicy rynku energii otrzymają bezpłatny dostęp do szeregu danych, dzięki którym będą mogli podejmować opłacalne decyzje związane z konsumpcją i zarządzaniem energią.
- Lepsze zarządzanie zasobami KSE - płynny dostęp do informacji dotyczących zapotrzebowania energetycznego oraz dostępnej mocy wytwórczej pozwoli elastyczniej sterować Krajowym Systemem Energetycznym. To zwiększy ogólnopolskie bezpieczeństwo energetyczne.
Centralny System Informacji Energii ma przełożyć się także na zwiększenie konkurencyjności na rynku energii.
CSIRE - od kiedy? Harmonogram wprowadzenia
Zgodnie z ustawą z ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, Centralny System Informacji Energii zacznie działać od 1 lipca 2025 roku. Co istotne, początkowo miał zostać uruchomiony przez OIRE już od 01.07.2024 roku. Niestety, jak to zwykle bywa przy tego typu projektach, projekt został opóźniony.
Szczegółowy harmonogram wdrażania CSIRE został określony w ustawie z 20 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw. Jeśli interesują Was szczegóły organizacyjne, na bieżąco aktualizowany plan wdrożenia CSIRE znajdziecie na stronie PSE: https://www.pse.pl/oire/plan-wdrozenia-csire.
CSIRE - korzyści z wprowadzenia
Wprowadzenie Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii, choć podyktowane przepisami i rynkowi wymogami, przyniesie szereg wymiernych korzyści dla uczestników rynku energii. Wśród uniwersalnych zalet Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii należy wskazać:
- umieszczenie najważniejszych informacji z rynku energii, w jednym miejscu, w ujednoliconym modelu;
- szybsze i łatwiejsze realizowanie procesów i zadań na rynku energii;
- optymalne wykorzystanie możliwości Krajowego Systemu Energetycznego;
- szansa na pojawienie się nowy usług - CSIRE to furtka m.in. dla prosumenta wirtualnego.
Każda z grup odbiorców CSIRE będzie mogła również liczyć na indywidualne korzyści z jego wdrożenia.
| Odbiorcy końcowy (np. firmy i konsumenci kupujący energię na własne potrzeby, prosumenci) |
Uczestnicy rynku
(np. sprzedawcy, podmioty odpowiedzialne za bilansowanie handlowe) |
KSE
(w tym np. operatorzy systemów elektroenergetycznych) |
| Darmowy dostęp, w jednym miejscu, do ważnych informacji na temat punktu poboru energii - np. do informacji na temat rodzaju taryfy, ilości wykorzystanej energii, zawartych umów. | Niższy koszt związany z pozyskiwaniem i zarządzaniem informacjami z rynku energii. Do tej pory każdy z podmiotów musiał we własnym zakresie zadbać o system informatyczny, co stanowiło wysoki koszt wejścia. Usunięcie tej bariery pozwoli działać nowym firmom, co pozytywnie przełoży się na konkurencję rynkową. | Cyfryzacja rynku energii oznacza dostęp do bieżących danych, co pozwoli lepiej dopasować moce wytwórcze do bieżącego zapotrzebowania. Jest to kluczowe dla bezpieczeństwa energetycznego kraju. |
| Przyspieszenie procesów rynku energii - np. zmiana sprzedawcy w 24 godziny, błyskawiczna zmiana taryfy. | Jednakowe dane, dostępne dla wszystkich (uprawnionych) w tym samym zakresie. Ułatwi i przyspieszy to realizację ustawowych oraz rynkowych zadań. | Efektywniejsze wykorzystanie dostępnych zasobów, szczególnie z OZE, ułatwi planowanie inwestycji w niesterowalne źródła energii i dalszy bezpieczny rozwój fotowoltaiki czy energetyki wiatrowej. |
| Dostęp do narzędzia pozwalającego na analizę profilu zużycia, a także (w przypadku prosumentów) produkcji. Na chwilę obecną rolę monitora energii pełnią aplikacje OSD, jednak nie każdy z nich udostępnia takie rozwiązanie, a te, z których można korzystać, wymagają dopracowania. | Bezpieczny, stabilny, transparentny system danych, koordynowany przez publiczną spółkę - Polskie Sieci Elektroenergetyczne (jej właścicielem jest Skarb Państwa). | Dostęp do wyższej jakości, jednolitych, cyfrowych danych pomiarowych. To pozwoli lepiej wypełniać obowiązki ustawowe. |
| Możliwość podejmowania decyzji na podstawie aktualnych, rzetelnych i pełnych danych. Mając wgląd w bieżące statystyki można efektywnie planować konsumpcję prądu i obniżyć jego koszt. | Szansa na tworzenie innowacyjnych produktów - dzięki dostępowi do ogromnej ilości, aktualnych danych z rynku energii (część z nich będzie wymagała zgody odbiorcy końcowego). | Możliwość zintegrowania danych i procesów z rynku detalicznego z obszarem systemowym. Lepsza współpraca podmiotów komercyjnych i publicznych, w celu świadczenia wyższej jakości usług klientom. |
| Możliwość otrzymywania spersonalizowanych ofert od sprzedawców. Odbiorcy końcowi będą mieli możliwość udostępnienia danych (np. dotyczących zużycia) sprzedawcom, którzy na tej podstawie dobiorą im korzystniejsze produkty lub usługi. |
Centralny System Informacji Energii będzie również rzetelnym źródłem danych statystycznych i nie tylko, m.in. dla uczelni, ośrodków badawczych czy dziennikarzy.
Jakie możliwości otwiera CSIRE?
Cyfryzacja danych i procesów rynku energii otwiera użytkownikom tego rynku wiele możliwości - na nowe produkty i rozwiązania rynkowe, które do tej pory (m.in. ze względów technicznych) były niemożliwe do wprowadzenia. O czym mowa?
Prosument wirtualny
Zgodnie z ustawą o Odnawialnych Źródłach Energii, zapisy regulujące prosumenta wirtualnego w życie wejdą od 02.07.2024 roku. Zbieżność dat jest tutaj nieprzypadkowa. Bez Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii nie ma technicznej możliwości rozliczania prosumentów wirtualnych.
W ich przypadku, inaczej niż ma to miejsce w przypadku “klasycznego” prosumenta, produkcja i konsumpcja energii nie musi odbywać się w tym samym miejscu. Prosument wirtualny będzie mógł wykupić udział w instalacji PV czy elektrowni wiatrowej zlokalizowanej nawet w innym województwie. Jednocześnie będzie mógł korzystać z tzw. “wirtualnej autokonsumpcji” - będzie ją stanowiła energia wytworzona w tej instalacji i pobrana w punkcie pomiarowym prosumenta w czasie jednej godziny (nawet pomimo tego, że oba obiekty fizycznie będą od siebie oddalone).
W obecnym modelu wymiany danych między operatorami sieci dystrybucyjnych, sprzedawcami i operatorem sieci przesyłowej, zrealizowanie związanych z tym obowiązków rozliczeniowych byłoby trudne i kosztowne - pod względem technicznym i organizacyjnym. Szansą na ułatwienie procesu jest ujednolicenie informacji i zebranie ich w jednym miejscu - w CSIRE.
Rozwój wirtualnych elektrowni
Centralny System Informacji Rynku Energii pozwoli na rozpowszechnienie się nowoczesnych narzędzi obsługi rynku energetycznego. Przykładem mogą tu być wirtualne elektrownie, które są zbiorem wspólnie zarządzanych lokalnych źródeł wytwórczych, magazynów energii i odbiorców końcowych. Całość spina inteligentny system zarządzający, który zawiaduje wszystkimi elementami elektrowni tak, by wzajemnie odpowiadały na swoje potrzeby. Jednocześnie, jako całość, mogą one również wspierać funkcjonowanie Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.
Elektrownie wirtualne to jedno z kluczowych rozwiązań nowoczesnej energetyki opartej na odnawialnych źródłach energii. Dzięki nim możliwe będzie rozwiązanie problemów związanych z niesterowalnością i rozproszonym charakterem instalacji OZE.
Niestety, dopóki operatorzy i systemy wirtualnych elektrowni nie będą mieli dostępu do aktualnych i pełnych danych pochodzących od uczestników rynku, realizacja takiego scenariusza jest bardzo trudna.
Nowe produkty i narzędzia
Wraz z szerokim dostępem do informacji z rynku energii, w czasie rzeczywistym uczestnicy rynku energii będą mieli szansę na zupełnie nowe produkty i usługi energetyczne, dostosowane do ich indywidualnych potrzeb.
Przykładem może być oferta na energię w 100% pochodzącą z OZE. CSIRE dostarczy bowiem narzędzi do potwierdzenia gwarancji pochodzenia kupowanego prądu. Oprócz tego, sprzedawcy prądu, mając dostęp do rozbudowanych danych z punktu pomiaru (dotyczących m.in. profilu zużycia), będą mogli oferować odbiorcom końcowym lepsze produkty - np. oferty na grupy taryfowe dostosowane do zapotrzebowania energetycznego.
Jednocześnie informacje zawarte w Centralnym Systemie Informacji Rynku Energii będą mogły posłużyć do opracowania różnego rodzaju narzędzi wspierających uczestników i procesy rynku energii. Przykładem może być:
- Zaawansowany kalkulator inwestycji w OZE, który na podstawie np. wykresów zużycia dobierze optymalny typ instalacji odnawialnego źródła energii (nie zawsze musi to być fotowoltaika) czy innych element energetyczny - np. magazyn energii.
- Porównywarkę rodzaju taryfy - która bazując na danych CSIRE dobierze taką ofertę taryfową, która będzie najkorzystniejsza dla odbiorcy końcowego.
- Kalkulator do obliczania naszego śladu węglowego na podstawie danych zużycia i pochodzenia energii.
Taryfy dynamiczne i rozliczanie godzinowe w net-billingu
Bez Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii niemożliwe będzie także wdrożenie tzw. taryf dynamicznych. Jest to rozwiązanie, które ma kształtować nowe postawy wśród uczestników rynku energetycznego. Dzięki nim, konsumenci, wytwórcy i prosumenci zyskają powód do świadomego zarządzania zużyciem i produkcją tak, by jednocześnie zapewniać sobie największe zyski, jak i wpływać na bezpieczeństwo systemu elektroenergetycznego.
Tym samym, CSIRE będzie stanowić podstawę do wdrożenia w życie idei fleksumenta, czyli aktywnego prosumenta. Bez centralnej bazy informacji, nie ma bowiem jak podejmować decyzji dotyczących sterowania konsumpcją i produkcją energii.
Od jego wprowadzenie będzie zależało m.in. rozliczanie godzinowych stawek energii elektrycznej, które zastąpią RCEm w net-billingu.
OIRE i CSIRE - z jakimi problemami mogą się mierzyć?
Centralny System Informacji Rynku Energii to jednak nie tylko korzyści. Z jego wdrożeniem wiąże się kilka wyzwań, o których nie można zapominać.
Bezpieczeństwo cyfrowe
Jako scentralizowany system teleinformatyczny, o krytycznym znaczeniu dla bezpieczeństwa i funkcjonowania rynku energetycznego w Polsce, Centralny System Informacji Rynku Energii może być narażony na szereg niebezpieczeństw. Jak pokazują przykłady ze świata, ataki cybernetyczne na wybrane elementy lub całe systemy cyfrowe związane z energetyką nie są rzadkością. W 2020 roku w Unii Europejskiej odnotowano ok. 300 “istotnych incydentów”, wycelowanych w infrastrukturę energetyczną. Przykładowo, portugalski koncern energetyczny EDP w wyniku ataku stracił ok. 10 TB danych, w tym danych osobowych czy płatniczych.
Dane znajdujące się w CSIRE i związane z nimi możliwości, w niewłaściwych rękach mogą prowadzić do paraliżu rynku energii. W dotychczasowym, rozproszonym modelu ryzyko przeprowadzenia szeroko zakrojonej, skoordynowanej akcji, wymierzonej w różne instytucje zarządzające danymi jest mniejsze.
Zgodnie z informacjami udostępnianymi przez OIRE użytkownicy systemu nie mają się jednak czego obawiać. CSIRE jest projektowane zgodnie z polskimi i międzynarodowymi standardami bezpieczeństwa, w tym również zaleceniami Komisji Europejskiej w zakresie cyberbezpieczeństwa w sektorze energetycznym. Dane powinny być zatem bezpieczne, co nie oznacza jednak, że nie będą stawały się celami ataków.
Brak elastyczności w odniesieniu do zmian legislacyjnych
W ostatnich latach przepisy dotyczące sektora energetycznego zmieniano często i w szerokim zakresie. Implementacja wszelkich tego typu modyfikacji w rozbudowanym systemie teleinformatycznym nie należy do łatwych zadań.
Zmiana w ustawie może bowiem pociągać za sobą zmiany w dokumentacji dotyczącej systemu (np. w Standardzie Wymiany Informacji), co z kolei uruchomi dość czasochłonne procedury zatwierdzające (np. konsultacje społeczne, uzyskanie stanowiska Prezesa URE). Do tego dochodzi również warstwa techniczna - opracowanie koncepcji wdrożenia zmian, ich przeprowadzenie, testy, ewentualne poprawki etc. Wszystko to może sprawić, że CSIRE nie będzie nadążał za aktualną sytuacją prawną.
Przygotowanie danych
Istotą całego systemu CSIRE są informacje rynku energii. Te trzeba jednak najpierw pozyskać z różnych miejsc - od OSD, sprzedawców i innych uczestników. Wyzwaniem jest koordynacja tego procesu, a także ujednolicenie struktury danych w taki sposób, by można było dokonać migracji do CSIRE.
To jednak tylko jedna strona medalu. Pozostaje jeszcze bowiem kwestia dostępu do danych. Pierwotnym źródłem informacji rynkowych mają być liczniki zdalnego odczytu. Są to nowoczesne urządzenia, które zastąpiły liczniki konwencjonalne, nieposiadające możliwości przesyłania danych i wprowadzania zmian w punkcie pomiaru energii. Za ich montaż u odbiorców końcowych odpowiadają OSD. Zgodnie z przepisami, do 2028 roku muszą oni wymienić łącznie 80% liczników na urządzenia zdalnego odczytu. Do końca 2023 roku powinny się one znaleźć u 15% odbiorców. Statystyki pokazują, że niektórzy operatorzy mają jeszcze wiele do zrobienia w tej kwestii.
Dane z 10.2022 r. Źródło: Cyfryzacja w relacji energetyka-odbiorca końcowy. Inteligentna sieć domowa, dr inż. Mariusz Jurczyk, Tauron Polska Energia
Pojawia się zatem pytanie, czy podmioty, które mają dostarczyć dane do CSIRE zdążą się do tego odpowiednio przygotować.
Kampania informacyjna
Ludzie z natury nie przepadają za zmianami, a najbardziej obawiają się tych, których nie rozumieją. Biorąc pod uwagę ten aspekt, CSIRE może nie wypaść zbyt dobrze.
Bo choć do wdrożenia zostało jeszcze nieco czasu, wbrew pozorom nie jest go jednak jakoś bardzo dużo. Półtora roku to akurat tyle, ile potrzeba by dotrzeć do zainteresowanych grup odbiorców z komunikatem obejmującym cel i zasadność wdrożenia CSIRE. Ostatecznie system ten ma służyć uczestnikom rynku energii - muszą oni jednak wiedzieć, dlaczego warto im się z nim zapoznać. Potrzeba również wysiłków, by rozwiać obawy i wątpliwości, które z pewnością się pojawią.
Podsumowując, CSIRE to rozwiązanie, które może zmienić oblicze polskiej energetyki. Jego wprowadzenie to szansa na nowoczesny, sprawnie funkcjonujący i przystępny dla wszystkich rynek energii. Wiele zależy jednak od skuteczności wdrożenia całej koncepcji. Centralizacja informacji rynkowych z jednej strony otwiera szereg możliwości (w tym dostęp do nowych produktów i usług - np. prosumenta wirtualnego, dynamicznych taryf), ale stwarza też ryzyka (np. związane z bezpieczeństwem cyfrowym, jak i użytecznością systemu, który może nie nadążać za zmianami prawnymi).
