Rynek energii, krótkie wprowadzenie…
Oczywiście, próbując odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest polski rynek energii, możemy zajrzeć na stronę Wikipedii i zapoznać się z widniejącą tam definicją. Jednak od razu zaznaczamy, że to zdecydowanie za mało, żeby zrozumieć jego specyfikę. Dlaczego? Ponieważ przedstawiona tam definicja odnosi się jedynie do rynku energii elektrycznej. Czym zatem jest ten „rynek energii”? Ogólnie rzecz ujmując: to skomplikowany i złożony mechanizm, dzięki któremu może funkcjonować nasze państwo, na którym oparta jest polska gospodarka, firmy, przedsiębiorstwa, instytucje, dzięki któremu w każdym (prawie) domu mamy prąd, a bywa, że również inne media: gaz oraz ogrzewanie z sieci grzewczej.
Rynek energii to również złoża węgla, energia odnawialna (OZE), czyli wiatraki, które już na dobre zagościły jako element naszego krajobrazu, czy zyskująca coraz większą popularność - fotowoltaika (głównie za sprawą różnych form jej dofinansowania, takich jak chociażby program Mój prąd). Jak zauważyliście, jest tego sporo, a na opisanie całego złożonego modelu można by było spokojnie poświęcić niejedną książkę. W enerad.pl zajmujemy się głównie rankingami, porównaniami i opiniami dotyczącymi rynku energii elektrycznej. Dodatkowo, w związku z postępującą liberalizacją przedstawiamy Wam również wiele aspektów związanych z rynkiem gazu - i gazownictwem jako takim. W kolejnym punkcie artykułu postaramy się Wam przybliżyć najistotniejsze kwestie związane z rynkiem energii (znowu głównie tej elektrycznej).
Liberalizacja rynku energii - co to oznaczało?
Od czego zatem zacząć, aby stać się świadomym konsumentem i uczestnikiem rynku? Słowem kluczem jest naturalnie - liberalizacja! Zanim Polska znalazła się w obecnej sytuacji (w której każdy z nas może sam decydować od kogo i po ile kupuje prąd, musiało się sporo wydarzyć. Liberalizacja rynku energii to proces, który zarówno w Polsce, jak i większości państw europejskich, rozpoczął się w latach 90-tych XX w. Kamieniem milowym zaś w procesie liberalizacji rynku w Polsce było przyjęcie ustawy Prawo energetyczne i powołanie Urzędu Regulacji Energetyki (URE), a następnie przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, w której już tworzył się wspólny konkurencyjny rynek energii i gazu. Głównym celem liberalizacji jest ograniczenie ingerencji Państwa w funkcjonowanie rynku oraz wprowadzenie przejrzystych i konkurencyjnych zasad jego funkcjonowania. To właśnie dzięki postępującej liberalizacji mamy dziś możliwość wyboru sprzedawcy prądu czy gazu, a co za tym idzie - możemy realnie oszczędzać na zakupie energii.
Historia zmian na polskim rynku energii
Liberalizacja rynku energii rozpoczęła się w USA, jednak największą rolę w jej rozpowszechnianiu odegrała Wielka Brytania. Cały proces uwalniania rynku energii polegał na przeprowadzanej jednocześnie prywatyzacji przedsiębiorstw energetycznych, jak i oddzieleniu wytwarzania energii elektrycznej od jej przesyłu i dystrybucji. W krajach UE liberalizacja rynku energii nie była procesem jednorodnym, ale pomimo występujących różnic udało się zrealizować takie jej założenia jak m.in. likwidacja monopoli w sektorze dostaw energii oraz możliwości wyboru dostawcy (w tym także rodzaju produktu i usługi przez odbiorców).
Początkiem liberalizacji sektora elektroenergetycznego w Polsce była transformacja systemowa (w 1989 roku) oraz wejście w życie w 1990 roku ustawy o likwidacji „Wspólnoty Węgla Kamiennego i Wspólnoty Energetyki i Węgla Brunatnego”. Proces liberalizacji zachodził w Polsce przez kolejne lata. Dla ułatwienia można podzielić go na następujące, umowne etapy:
Pierwszy etap to lata 1990-1997
W tym czasie tworzenie rynku energii oparte było na trzech głównych filarach:
demonopolizacji (zastosowanie tzw. unbundlingu i rozdzielenie działalności wytwórczej, przesyłowej i handlowej);
liberalizacji (zastosowanie tzw. zasady TPA, czyli swobodnego dostępu stron trzecich do sieci energetycznych);
prywatyzacji (początkowo przekształcenie przedsiębiorstw państwowych w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, a następnie sprzedaż udziałów inwestorom krajowym i zagranicznym).
Ważną rolę w kształtowaniu polskiego rynku energii na tym etapie przypisano Urzędowi Regulacji Energetyki, powołanemu w 1997 r wraz z przyjęciem ustawy Prawo energetyczne. Prezes URE jest odpowiedzialny m.in. za:
promowanie konkurencji;
regulowanie funkcjonowania rynku;
monitorowanie bezpieczeństwa dostaw energii;
udzielanie bądź cofanie koncesji na działalność energetyczną;
rozstrzyganie sporów związanych z koncesjonowaną działalnością energetyczną;
współpracę z właściwymi organami w celu przeciwdziałania praktykom monopolistycznym (pełni on taką rolę jak Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej dla rozwoju polskiego rynku telekomunikacyjnego).
Chociaż rola i znaczenie URE w kształtowaniu polskiego rynku energii, wraz z postępującym procesem deregulacji, jest coraz mniejsza, to nawet po osiągnięciu całkowitej liberalizacji rynku i uwolenieniu cen sprzedawców, taryfy dystrybucyjne wciąż będą zatwierdzane urzędowo przez Prezesa URE.
Drugi etap to rok 2004
Proces liberalizacji polskiego rynku energii został przyspieszony wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz wdrożeniem przez nasz kraj dwóch Dyrektyw dotyczących wspólnych zasad wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego (Dyrektywa 2003/54/WE oraz Dyrektywa 2003/55/WE).
Wewnętrzny Rynek Energii, to wspólny europejski rynek energii złożony z otwartych i konkurencyjnych rynków wszystkich państw członkowskich. Zgodnie z założeniami Komisji Europejskiej, na tak ukształtowanym wspólnym rynku konsumenci (zarówno gospodarstwa domowe jak i podmioty gospodarcze) będą mieli możliwość swobodnego wyboru sprzedawcy energii. Zaś firmy energetyczne będą konkurować ze sobą na całym rynku europejskim, a nie tylko na poszczególnych rynkach krajowych.
Trzeci etap to rok 2007
Z punktu widzenia konsumenta bardzo ważną datą był 1 lipca 2007 r. Tego bowiem dnia każdy odbiorca indywidualny (gospodarstwo domowe) uzyskał prawo zakupu energii od wybranego przez siebie sprzedawcy. Tak więc, mieszkaniec Warszawy nie musiał już kupować energii od koncernu RWE, mieszkaniec Poznania mógł podziękować za współpracę firmie Enea, zaś mieszkaniec Gdańska mógł rozwiązać umowę z firmą Energa, aby wspierać siatkarzy Skry Bełchatów kupując energię od firmy PGE …
Jak to wygląda w praktyce? Możesz to sprawdzić na stronie zmiana sprzedawcy lub też porównując aktualne oferty prądu.
Czwarty etap to rok to lata 2014 - 2020
Jeszcze w 2014 roku, po 17 latach od rozpoczęcia przekształcania polskiego rynku energii, śmiało można było powiedzieć, że jesteśmy już na ostatniej prostej i tak naprawdę, pozostało jeszcze tylko kilka kroków, aby można było nazwać polski rynek energii elektrycznej i gazu, rynkiem konkurencyjnym, płynnym i przejrzystym. Ostatnie wydarzenia wskazują jednak na ogólne pogorszenie się sytuacji na polskim rynku energetycznym. Od momentu wejścia w życie ustawy z 28 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw (tzw. ustawa prądowa) zmniejszyła się liczba ofert sprzedaży energii elektrycznej.
Już wtedy prezes URE mówił wręcz o końcu rynku energii w Polsce, a zamrożenie cen prądu zdziesiątkowało niezależnych sprzedawców prądu. Dalej drożejące uprawnienia do emisji CO2 mają wpływ na rosnący koszt energii elektrycznej. Również teraz gospodarstwa domowe będą mogły ubiegać się o rekompensaty za prąd, ale już na innych zasadach niż w 2019 r. (system ten obejmie zarówno odbiorców indywidualnych, którzy kupują energię od firm państwowych, jak i firm prywatnych).
Wśród najważniejszych decyzji, od których zależy dalszy proces liberalizacji rynku gazu i energii elektrycznej w Polsce należy wymienić:
zaprzestanie regulowania cen prądu dla gospodarstw domowych (zwolnienie z obowiązku przedkładania Prezesowi URE taryf przez sprzedawców z urzędu);
zaprzestanie regulowania cen gazu dla firm oraz gospodarstw domowych (zwolnienie z obowiązku przedkładania Prezesowi URE taryf przez sprzedawców gazu);
powstanie konkurencyjnego i płynnego hurtowego rynku gazu ziemnego (na wzór rynku energii elektrycznej), tak aby konkurujący ze sobą sprzedawcy mieli dostęp do taniego paliwa;
poprawienie świadomości odbiorców na temat funkcjonowania konkurencyjnego rynku energii oraz wynikających z tego korzyści.
Przed polską energetyką stoi jeszcze wiele wyzwań
W ostatnim czasie najczęściej poruszanymi tematami związanymi z polską energetyką, są te dotyczące cen prądu i konieczności jej transformacji, na którą potrzebne będzie 900 mld euro! Regulacje prawne UE dążą do unifikacji zasad zarządzania elektroenergetyką w krajach członkowskich oraz tworzenia wspólnego rynku energii elektrycznej. Głównym kierunkiem zmian jest powstanie scentralizowanego rynku z łatwym dostępem do niego dla wszystkich podmiotów. Rynki energetyczne zarówno na na świecie, jak i w Europie stoją obecnie przed podobnymi wyzwaniami. Dotyczą one m.in. tego, w jaki sposób zapewnić konkurencyjną produkcję i obrót energią w warunkach ograniczonych możliwości technicznych (wynikających z praw fizyki) oraz spełnienia celów polityki klimatyczno-energetycznej. Wśród wyzwań, które stoją przed polską energetyką należy wymienić te związane m.in. z:
odnowieniem starego majątku wytwórczego, który nie spełnia warunków technicznych określonych w standardach unijnych znanych pod nazwą BAT czy BREW;
przyjęciem strategii państwa w zakresie energetyki i klimatu;
poprawieniem czystości powietrza;
ograniczeniem wzrostu cen energii;
wypełnieniem luki po węglu brunatnym (energetyka jądrowa, energetyka wiatrowa);
tym, w jaki sposób sfinansować transformację energetyczną.
